Ο Προμηθέας ήταν μυθική μορφή της αρχαιότητας. Γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας Ασίας ή Θέμιδας ή Αίθρας ή Κλυμένης. Αδέλφια του ήταν οι Ιαπετίδες Επιμηθέας, Άτλας και Μενοίτιος. Το όνομά του σημαίνει «συνετός», «προνοητικός». Παράγεται από την πρόθεση «προ» και το ρήμα «μανθάνω», όπου το «α», σε ορισμένες αρχαιοελληνικές διαλέκτους, γίνεται «η».
Κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας ο Προμηθέας τάχθηκε υπέρ του Δία και γι' αυτό δεν τιμωρήθηκε όπως οι άλλοι Τιτάνες. Η συμβολή του στην ανάπτυξη του ανθρώπινου γένους ήταν πολύ σημαντική. Κατά τον Λουκιανό, ο Προμηθέας, με την αρωγή της θεάς Αθηνάς, δημιουργεί τον πρώτο άνθρωπο (Χρυσό Γένος) από πηλό και φωτιά (κατά άλλους με το νερό του ήρωα Πανοπέα της Φωκίδας) και με μορφή όμοια με αυτή των θεών. Αυτό έλαβε χώρα μετά την Τιτανομαχία. Κατά τους Ορφικούς αυτός ο πηλός ήταν το χώμα που ποτίστηκε από το αίμα των Τιτάνων. Αναφερόμενος στην δημιουργία του ανθρώπου, ο Πλάτωνας μας μεταφέρει την εικόνα ενός όντος σφαιρικού, που διακρίνοταν σε τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και μεικτό) και είχε διπλή σειρά από μέλη και όργανα. Αργότερα ο Δίας, επειδή εξοργίστηκε από την αλαζονεία τους και φοβήθηκε τη δύναμή τους, τα χώρισε στα δύο. Τα ζώα δημιουργήθηκαν την ίδια περίοδο (μετά την Τιτανομαχία), αλλά από μίξη υλικών της Γης και της φωτιάς. Η δημιουργία των όντων και του ανθρώπου έγινε μέσα στη γη. Όταν κλήθηκαν όλα τα όντα της Γης να βγουν στο φως, ανατέθηκε στον Προμηθέα και στον Επιμηθέα να δώσουν στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που έπρεπε να έχει. Ο Επιμηθέας έπεισε τον αδελφό του να του επιτρέψει να αναλάβει μόνος αυτή τη δουλειά. Έτσι ο Επιμηθέας ονομάτισε και απέδωσε στο κάθε ον τα χαρακτηριστικά που ήθελε ο ίδιος, με τρόπο ώστε να μην μπορούν να αλληλοκαταστραφούν (αὐτοῖς ἀλληλοφθοριῶν διαφυγὰς ἐπήρκεσε, Πλάτων, Πρωταγόρας 321α). Όταν έφτασε στο τέλος η ώρα του Ανθρώπου, δεν είχε να του δώσει παρά λίγες τρίχες και νύχια ευπαθή και ανίσχυρα. Από αυτό το λάθος ο Προμηθέας ανέλαβε την προστασία του Ανθρώπου. Για αυτό το λόγο ο Προμηθέας αποφάσισε να τους χαρίσει την φωτιά. Ο Προμηθέας λοιπόν έδωσε στους ανθρώπους την φωτιά, δίνοντας τους την ευκαιρία σε πρώτο στάδιο να μπορούν να ζεσταίνονται και να μαγειρεύουν το φαγητό τους. Στην συνέχεια, τους δίδαξε πως μπορούν να την χρησιμοποιούν και στις τέχνες. Τους έδωσε τις αρχές για τις τέχνες και κάποιες επιστήμες κι αγαπούσε πάρα πολύ το ανθρώπινο γένος.
Όταν ο Δίας θέλησε να καταστρέψει το ανθρώπινο γένος (Χάλκινο Γένος), εκείνος ήταν που το προστάτευσε. Όταν έγινε ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα (γιου του Προμηθέα), εκείνος ήταν που συμβούλευσε τον γιό του και την γυναίκα του πως να σωθούν που δημιούργησαν το Γένος των Ηρώων (Τέταρτο Γένος) και την ανθρωπότητα..
Όταν ο Δίας απαίτησε να θυσιάζουν οι άνθρωποι στους θεούς το κρέας και να μένουν έτσι τα κόκκαλα σε εκείνους, αυτός ήταν που με ένα πολύ ωραίο τέχνασμα κατόρθωσε να εξαπατήσει τον Δία. Όταν ο βασιλιάς των θεών έπρεπε να αποφασίσει ποιο μέρος του ζώου θα προοριζόταν για τους θεούς, ο Προμηθέας ετοίμασε 2 πιάτα. Στο ένα έβαλε τα κόκκαλα του ζώου αλοίφοντας τα με λίπος για να μην φαίνονται. Στο δεύτερο πιάτο έβαλε τα κομμάτια του κρέατος και τα σκέπασε με το δέρμα του ζώου. Ο Δίας διάλεξε το πρώτο πιάτο, κι εξοργίστηκε τόσο πολύ με το τέχνασμα του Προμηθέα που, μη μπορώντας να πάρει πίσω την επιλογή που έκανε, πήρε πίσω την φωτιά από τους ανθρώπους. Οι άνθρωποι λοιπόν θα πέθαιναν από το κρύο κι από την πείνα και για αυτό ο Προμηθέας αποφάσισε να κλέψει την φωτιά και να τους την επιστρέψει. Για αυτό το λόγο ο Δίας αποφάσισε να τον τιμωρήσει. Διέταξε τον Ήφαιστο να αλυσοδέσει σφιχτά σε ένα βράχο του Καύκασου τον Τιτάνα, καρφώνοντας το στήθος του παράλληλα στον βράχο με ένα μεγάλο καρφί. Ο Προμηθέας όμως, που κατείχε το χάρισμα της μαντικής τέχνης γνώριζε ένα μυστικό για τον Δία, ένα μυστικό που στο μέλλον θα έριχνε τον Δία από τον θρόνο του. Ο Ωκεανός προσπάθησε μάταια να τον συμβουλεύσει να πει το μυστικό αυτό στον Δία, όπως μάταια προσπάθησαν κι οι 50 κόρες του, οι Ωκεανίδες, κι ο Ερμής. Ο Προμηθέας δεν είχε σκοπό να το αποκαλύψει και για αυτό το λόγο ο Δίας του επέβαλε ένα μαρτύριο, ακόμα μεγαλύτερο από το δέσιμο. Ένας μεγάλος αετός καθημερινά κατέβαινε από τον ουρανό και σκίζοντας τα σωθικά του Προμηθέα κατέτρωγε το συκώτι του. Ο Τιτάνας λοιπόν όλη την μέρα έπρεπε να υπομένει τους φριχτούς αυτούς πόνους ενώ το βράδυ το συκώτι του δημιουργούταν και πάλι λόγω της αθάνατης φύσης του.
Στον Προμηθέα κατέφυγε κι η Ιώ, η κόρη του βασιλιά Ίναχου, η οποία μεταμορφωμένη σε αγελάδα δεχόταν την οργή της Ήρας. Η περιπλανώμενη Ιώ, καταπονημένη έμαθε από τον Προμηθέα ότι όχι μόνο το μαρτύριο της θα τελείωνε σύντομα αλλά κι ένας από τους απογόνους της θα γινόταν ο απελευθερωτής του. Ύστερα από πολλά χρόνια, μετά από ατελείωτα μαρτύρια σε καθημερινή βάση, ο Ηρακλής, φτάνοντας στον Καύκασο απελευθέρωσε τον Τιτάνα σκοτώνοντας τον αετό που ευθυνόταν για το μαρτύριο του. Ο Προμηθέας συμφιλιώθηκε με τον Δία, αποκαλύπτοντας του το μυστικό. Ο άρχοντας των θεών δεν έπρεπε να συνευρεθεί ερωτικά με τη Νηρηΐδα Θέτιδα, την οποία ποθούσε, γιατί ήταν γραφτό ο γιος της Θέτιδας να γίνει πιο σπουδαίος και δυνατός από τον πατέρα του.
Όμως ο Προμηθέας ήταν Τιτάνας και δεν μπορούσε να κατοικήσει τα δώματα του Ολύμπου. Η λύση δόθηκε από τον Κένταυρο Χείρωνα. Ο Χείρωνας τραυματίστηκε κατά λάθος από βέλος του Ηρακλή, το οποίο είχε ποτιστεί με το δηλητηριώδες αίμα της Λερναίας Ύδρας. Το αίμα αυτό σκότωνε οτιδήποτε ζωντανό άγγιζε. Ο Χείρων επειδή ήταν αθάνατος, βασανιζόταν φρικτά από την πληγή που του έκανε το βέλος. Έτσι ζήτησε από τον Δία να δώσει την αθανασία του σε κάποιον άλλον, ώστε να πεθάνει και να λυτρωθεί από τους πόνους. Με αυτήν την αίτηση, η αθανασία του Κένταυρου Χείρωνα δόθηκε στον Προμηθέα.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ