ΤΟ ΤΡΙΠΤΥΧΟ ΤΟΥ ΕΓΩ

Ας επιχειρήσουμε διερεύνηση του Εγώ του ανθρώπου φιλοσοφικά, ψυχολογικά, μυστηριακά.

Πρώτος δίδαξε το τριμερές του Εγώ ο πρώτος των φιλόσοφων, ο Θαλής ο Μιλήσιος (643 - 548 π.Χ.), όταν ρωτήθηκε, "τις ο ευδαίμων;"· "ο το μεν σώμα υγιής, την δε ψυχήν εύπορος (ευκολοπροσάρμοστος, γαλήνιος), την δε φύσιν ευπαίδευτος" (ικανότητα, χάρισμα από έμφυτο για μάθηση, για πνευματικότητα)· βλ. Διογένους Λαερτίου Βίοι φίλος. Θαλής βιβλ. Ι § 37.

Σώμα, ψυχή και Νου (ή πνεύμα) δίδαξε και ο μεγαλύτερος απ' τους φιλοσόφους, ο μύστης Πλάτων (428 - 347 π.Χ.).

Η ψυχή για να εκδηλώσει, στο υλικό πεδίο, τις θείες της ιδιότητες, έχει ανάγκη Νου (Πνεύματος) και ο νους για να νοεί δηλ. να μετατρέπει τα ερεθίσματα που συλλαμβάνει με τις αισθήσεις σε γνώσεις, έχει ανάγκη σώματος. (βλ. Πλάτ. Τίμαιος 30β).

Η κατά Πλάτωνα τριμερής διάκριση του Εγώ εξακολουθεί να ισχύει στα κύρια σημεία. Πάνω σ' αυτή στηρίζεται η ψυχολογική θεώρηση.

Το σώμα είναι το αισθητό, αυτό που έχει σχέση με την εκδήλωση της υλικής ζωής· αυτό που τρέφεται και συντηρείται με υλικές προμήθειες.

Η ψυχή είναι ο πυρήνας του Εγώ· έχει σχέση με την αρετή· διακρίνει τις αντιθέσεις· τρέφεται απ' το καλό και το δίκαιο· οδηγεί το Εγώ, τη γήινη παρουσία του ανθρώπου, παρμένη σαν σύνολο, στη προοδευτική καλλιέργεια.

Το πνεύμα εκδηλώνεται δια του νου· ψυχή και πνεύμα εκφράζουν την ηθικότητα και τη λογικότητα, προνόμια που κοσμούν μόνο τον άνθρωπο απ' όλα τα γήινα αισθητά όντα.

Ο νους είναι ο δέκτης των διαβιβαζόμενων ερεθισμάτων με τις αισθήσεις· τα ελέγχει, τα αναγνωρίζει, τα ταξινομεί και τα μετατρέπει σε αισθήματα (τα πρωταρχικά και απλούστερα απ' τα ψυχολογικά φαινόμενα), σε αντιλήψεις, παραστάσεις, γνώση, μάθηση, επιστήμη και Σοφία, την ανώτατη δυνατή, για τον άνθρωπο, πνευματική κατάκτηση και εκδηλωμένη πάντοτε με την κορυφαία ψυχική αρετή, την αγάπη. "Αναρριπίζεται" ο νους και τρέφεται με την περισυλλογή, το στοχασμό, τη σκέψη.

Πνεύμα και νους δεν ταυτίζονται· ο νους είναι σύνδεσμος σώματος και ψυχής· αποτελεί τα νοητά άϋλα νήματα - συνδέσμους μεταβίβασης απ' το υλικό πεδίο στο πνευματικό. Το πνευματικό είναι η θεία εκδήλωση του Εγώ· η πέρα απ' τη ψυχή επέκταση· ανταύγεια φωτός απ' το `Απειρο Φως.

Το σώμα αποτελεί το υλικό φορτίο και εξαναγκάζει το Εγώ να ζει και να κινείται σε χώρο και χρόνο. Πλεονέκτημα τούτου είναι η υγεία, η οποία διαπιστώνεται με την αρτιμέλεια, την ευεξία, την αγωνιστική διάθεση και την ανθεκτικότητα κατά παντός που θα μπορούσε να τη διαταράξει.

Το μεγάλο προσόν που εκδηλώνεται με το πνεύμα είναι η ευφυία· αποτελεί η ευφυία σύνθετη ιδιότητα και ικανότητα που εκφράζεται με την οξύτητα της αντίληψης, με την αγχίνοια και την κριτική ευστοχία, την ισχυρή μνήμη, την ταχύτητα σκέψης, τη διεισδυτικότητα του νου στην ουσία των Όντων.

Η έλλειψή τους αποτελεί νοητικό ελάττωμα και πνευματική ανωριμότητα.

Η εκδήλωση της ευφυίας σε ανώτατο βαθμό, είναι εξαίρετο προνόμιο των ιδιοφυών και μεγαλοφυών.

Προτέρημα της ψυχής είναι, με την αγαθοεργό συμπαράσταση του πνεύματος, το λεπτό έργο της διανόησης, αρετές δε η θεληματικότητα, η ηθικότητα, η αγνότητα, η τάση για τελειοποίηση, η ανάταση στο θείο, η αγιότητα.

Ψυχή και πνεύμα πρέπει να ηγεμονεύουν το σώμα με το νου· ο νους με τα αισθητήρια όργανα του σώματος συλλέγει πληροφορίες για τον έσω και έξω του Εγώ κόσμο και τις παρέχει ώστε με κραδασμούς να συντελείται η διανόηση δηλ. η επεξεργασία των γνώσεων για βαθύτερη κατανόηση.

Η απόκτηση μάθησης και πείρας για τα όντα μ' αυτόν τον τρόπο δεν αποτελεί τη μόνη μέθοδο.

Γίνεται και παραπάνω αναζήτηση της αλήθειας με ιδιαίτερες ικανότητες, με αισθήσεις λεπτότερες και τελειότερες· αναζητείται η ουσία των όντων, δηλ. η αλήθεια, με μυστηριώδεις και δυσκολοεξήγητες δυνάμεις, όμως παραμένει μυστηριώδης και η ίδια η υφή και η οντότητα της έννοιας της ψυχής.

Η διόραση, η διαίσθηση, η διακοή, η τηλεπάθεια, η τηλεκινησία. . . είναι μερικές μόνο από τις υπερφυείς ιδιότητες του Εγώ, ως σύνολο· με όλα τα παραπάνω ενεργεί ως ενιαία θεία δύναμη.

Φωτιζόμενο από το πνεύμα το Εγώ και περιβλημένο και από τη ψυχή συντονίζεται και αποδίδει ανάλογα με τη "σφραγίδα δωρεάς" που υπάρχει σ' αυτό έμφυτα σε κάθε άνθρωπο· συντελεί σε τούτο και η καλλιέργεια και η πείρα που αποκτάται κατά το βίο.

Η αντίθεση π.χ. γέννηση και φθορά, ζωή και θάνατος, φως και σκότος κλπ., ο μεγάλος αυτός δημιουργικός νόμος εφαρμόζεται και στα μέρη του Εγώ.

Την υγεία του σώματος ακολουθεί η ασθένεια· τη νεανική ακμή και σφριγηλότητα η γεροντική παρακμή και ατονία. Την ευφυία η αφυία· την παίδευση η αμάθεια· την ηθικότητα η ανηθικότητα· την αρετή η κακία και γενικά βρίσκονται σε πάλη και εναλλαγή τα αντίθετα.

Και στα μέρη του Εγώ και κατά ένα και ως σύνολο αντιμάχονται και αντιπαλεύουν το κακό και το καλό, το ελάττωμα και το προτέρημα , η ικανότητα κι η ανικανότητα, η δραστηριότητα κι η αδράνεια, η νευρικότητα κι η νηφαλιότητα, η θεληματικότητα κι η αβουλία, για να αρκεστούμε σε μερικές μόνο αντιθέσεις.

Η αυτογνωσία βρίσκεται στο λεπτό αλλά και δύσκολο αυτό έργο να ερευνηθούν και να αποκαλυφθούν οι αντιθέσεις αυτές που υπάρχουν μέσα μας και να καθοριστεί ο βαθμός εκδήλωσής τους.

Απ' την υπερεκτίμηση συνολικά του Εγώ μας προκύπτουν η εγωπάθεια, η υπεροψία, η υπερηφάνεια, η αλαζονεία, η θρασύτητα, ο αυταρχισμός, η σκληρότητα και άλλα ελαττώματα, τα οποία συσκοτίζουν ή εμποδίζουν τη διαύγεια της κρίσης για την αυτογνωσία και οδηγούν σε πάθη και βλάπτουν και το ίδιο το Εγώ και τους άλλους.

Η ορθή εκτίμηση της αξίας του Εγώ από τον εαυτό του οδηγεί στην αυτογνωσία, απ' την οποία πηγάζουν το αυτοσυναίσθημα, η αυτοπεποίθηση, το θάρρος, η νηφαλιότητα, η ανοχή, το φιλελεύθερο και αδούλωτο, το φιλοδίκαιο και κάθε ενάρετο.

Η υποτίμηση της αυτοαξίας προκαλεί το συναίσθημα της μειονεξίας, τη δουλεία, το άγχος, την αγωνία, τη δουλοφροσύνη, την παράλυση της δραστηριότητας, την εξουθένωση του Εγώ απ' τον εαυτό του.

Η υπερεκτίμηση και η υποτίμηση (η υπερβολή και η έλλειψη) φέρνουν σε έντονα πάθη, όπως τη θρασύτητα, τη μισαλλοδοξία, τη μωροδοξία, τη δεισιδαιμονία, την αδικία, την αρπακτικότητα, τις βαναυσότητες, την εγκληματικότητα.

Αυτά και άλλα βασανιστικά πάθη του Εγώ καλείται και μπορεί κάθε καλοπροαίρετος άνθρωπος να καταστέλλει ή και να παρεμποδίζει την εκδήλωσή τους και ως επιθυμίες ακόμη.

Πρέπει να προηγηθεί το δύσκολο αυτό κατόρθωμα για να μπορεί, χωρίς φιλαυτία, αλλά με ειλικρινή και διαυγή κρίση, να γνωρίσει τις ικανότητές του (σωματικές, ψυχικές, πνευματικές), να τις αξιοποιήσει στον ανώτερο δυνατό βαθμό, για ίδια ωφέλεια αλλά και της ανθρωπότητας. Να ο πιο υψηλός στόχος της γήινης διέλευσής του.

Αποστόλου Π. Φωτοπούλου
Φιλολόγου - Γυμνασιάρχου
ΜΥΣΤΑΓΩΓΗΜΑΤΑ - ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ
(αποσπάσματα)

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ