Είναι σύνηθες να ακούμε διάφορα περιστατικά όπου ο ένας από τους δυο συντρόφους ή και οι δυο μαζί απατούν ο ένας τον άλλο και κακομεταχειρίζονται την σχέση που έχουν. Όταν μιλάμε για συζύγους ορίζουμε την απιστία ως την παράβαση της συζυγικής πίστης! Άρα, είναι σαφές ότι μιλάμε για την πίστη που δεν εκπληρώνεται. Αυτό κατά κάποιο τρόπο προϋποθέτει ότι και οι δυο σύντροφοι ή σύζυγοι έχουν αποδεχτεί τους “όρους πίστης” κάτι που γίνεται με τα δεσμά του γάμου. Όμως, μιλώντας γενικά οι σύντροφοι μεταξύ τους άτυπα, εκτός και αν έχουν συμφωνήσει κάτι διαφορετικό, ορίζουν την σχέση τους με κάποιους κανόνες που μέσα σε αυτούς πρωτοστατεί και η πίστη μεταξύ τους. Δηλώνουν φωναχτά και σιωπηρά ότι πιστεύουνε στον έναν και τον μοναδικό, στην μια και μοναδική. Είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Ή απλά προδιαθέτουμε τον εαυτό μας για μεγάλη απογοήτευση και πόνο;
Στον έρωτα μας λέει ο Φρόιντ, προβάλλουμε στον άλλο το ιδανικό μας Εγώ, δηλαδή προβάλλουμε στον άλλο, αυτό που θα θέλαμε να είμαστε αλλά δεν είμαστε. Δηλαδή θέλουμε να κάνουμε σχέση με τον καλύτερο εαυτό μας! Στον έρωτα η εξιδανίκευση καλά κρατάει και αυτό πραγματικά μας βάζει σε μεγάλες περιπέτειες. Ακόμα πιο πολύ στην περιπέτεια της απιστίας. Εδώ, θα περιοριστούμε στην σεξουαλική απιστία που όμως είναι σαφές ότι έχει προεκτάσεις σε όλους τους τομείς πίστης για τον ανθρώπινο ψυχισμό.
Τα ειλικρινή συναισθήματα μεταξύ δυο ανθρώπων είναι και η ουσία της δέσμευσης τους και αποτελούν και τα μόνα αξιόπιστα εχέγγυα για την βιωσιμότητα της σχέσης τους. Βέβαια, η επίγνωση της συναισθηματικής αλήθειας είναι μια διαδικασία που απαιτεί ωριμότητα, εμπειρία και πολλές φορές “αντοχή στον πόνο.”
Γιατί οι άνθρωποι απιστούν; Γιατί εξαπατούν; Γιατί αρνούνται να παραδεχτούν την αλήθεια;
Οι απαντήσεις είναι πολλές και διαφέρουν από πλευράς θεωρητικής κατεύθυνσης αλλά και βάθους. Πρόσφατα κυκλοφορεί η θεωρία των γονιδίων, όπου διατείνεται ότι έχει εντοπιστεί το γονίδιο της απιστίας και ότι σε αυτό οφείλεται η ταλαιπωρία μας. Όποιος, λοιπόν έχει τούτο το γονίδιο περίσσιο τότε δεν τον σταματάει τίποτα! Υπάρχει η θεωρία των ορμονών. Άνθρωποι με μεγάλα αποθέματα τεστοστερόνης διαπράττουν το “αμάρτημα της απιστίας” πιο πολύ, πιο εύκολα και κατ' εξακολούθηση! Υπάρχουν φυσικά και οι ψυχολογικές ερμηνείες του φαινομένου που άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο ρίχνουν κάποιο φως στην καθ' όλα τυπική συμπεριφορά του ανθρώπινου είδους που λέγεται ΑΠΙΣΤΙΑ. Σύμφωνα με τις περισσότερες ψυχολογικές θεωρίες όλοι αποζητάμε κατανόηση, σεβασμό, αγάπη, τρυφερότητα, σεξουαλική ικανοποίηση, πνευματική επικοινωνία.
Όταν λοιπόν το ζευγάρι αποτυγχάνει να σχετιστεί ειλικρινά και περιπέσει στην άσκηση της επίκρισης, της γκρίνιας, της ασέβειας, της ειρωνείας και του σαρκασμού, της αποχής από το σεξ, της βαρεμάρας, της έλλειψης επικοινωνίας, της ρουτίνας, της ασυνεννοησίας, της έλλειψης κοινών ενδιαφερόντων, της αδιαφορίας, κλπ, τότε δεν είναι καθόλου περίεργο που κάποιος από τους δυο ή και οι δυο σύντροφοι αναζητούν μια ΕΞΟΔΟ ΚΙΝΔΥΝΟΥ. Η απιστία αποτελεί για το Εγώ, μια πύλη εξόδου από μια κατάσταση που βιώνει ως επικίνδυνη για την ύπαρξη του. Με αυτό εννοώ ότι οι άνθρωποι είμαστε προγραμματισμένοι εξελικτικά να αναζητούμε οτιδήποτε μας κάνει να αισθανόμαστε ευχαρίστηση, ακόμα και αν αυτό πολλές φορές είναι παθολογικό. Έτσι, όταν το άτομο μέσα στην σχέση για πολλούς και περίπλοκους λογούς δεν αισθάνεται ικανοποίηση και ανακούφιση των ενορμήσεων του, τότε αναζητά με κάθε τρόπο την ευχαρίστηση. Η σεξουαλική ευχαρίστηση εξακολουθεί να είναι στην κορυφή των προτιμήσεων για τους περισσότερους ανθρώπους. Όταν αυτή η βαθιά ανάγκη για ευχαρίστηση καταπιέζεται και απωθήται τότε το άτομο έχει μεγάλες πιθανότητες να ασθενήσει. Στην καλύτερη των περιπτώσεων όταν η ανάγκη σεξουαλικής ικανοποίησης δεν εκπληρώνεται μπορεί να μετουσιωθεί δηλαδή να εκπληρωθεί μέσα από άλλες οδούς, όπως την δημιουργικότητα, την εργατικότητα την κοινωνική καταξίωση, κλπ.
Γυρνώντας στον Φρόιντ, τι πιο φυσιολογικό για το άτομο να προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει το Εγώ του μέσα από κάποιον καινούριο έρωτα, όταν το εταίρο ήμισυ το έχει απογοητεύσει και σε πολλές των περιπτώσεων εκμηδενίσει; Τι πιο αποτελεσματικό από την αναζήτηση ενός άλλου ιδανικού εαυτού που θα προσφέρει άμεση ανακούφιση και ευχαρίστηση; Άρα, ο επαναπροσδιορισμός του ατόμου μέσα από την ίδια του την σεξουαλικότητα έχει τεράστια δύναμη και το άτομο αποζητά σε κάθε ευκαιρία. Όσο σκληρό και αν είναι, ο συνδυασμός της εξελικτικής μας προδιάθεσης για την πιο επιτυχή διαιώνιση του είδους μαζί με την ψυχολογική και διανοητική μας εξέλιξη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για όρκους αιώνιας πίστης. Ναι η σεξουαλική απιστία είναι εδώ και θα παραμείνει εδώ γιατί αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Οι άνθρωποι απιστούν όλο και πιο πολύ ανεξαρτήτως φύλου, άλλωστε οι έρευνες το αποδεικνύουν, γιατί μπορούν, γιατί θέλουν, γιατί οι πειρασμοί είναι πολλοί, γιατί το μονογαμικό σύστημα τους έχει απογοητεύσει και γιατί χωρίς τον έρωτα οδηγούμαστε στον σωματικό και ψυχικό θάνατο.
Λέγοντας τα παραπάνω δεν εννοώ ότι δεν είναι κάλο να παραμένουμε πιστοί σε αυτούς που αγαπάμε και μας αγαπάνε σε αυτούς που νοιαζόμαστε και σε αυτούς που γνωρίζουμε ότι με την πράξη της απιστίας θα πληγώσουμε ανεπανόρθωτα αλλά και μπορεί να χάσουμε από την ζωή μας. Δεν λέω ότι το αίσθημα της προδοσίας είναι ευχάριστο. Όταν μια σχέση στερεύει από τα αποθέματα ζωντάνιας, ενθουσιασμού, ερωτισμού και άλλων θετικών συναισθημάτων, τότε η προδοσία χτυπάει την πόρτα της σχέσης. Μία τέτοια εξέλιξη προδοσίας και απιστίας θέτει τα όρια του κάθε ατόμου σε δοκιμασία. Ο θυμός φουντώνει, οι πρωτόγονοι μηχανισμοί κτητικότητας, ζήλιας, φθόνου, βίας ενεργοποιούνται στο έπακρο. Συναισθηματικά, το άτομο μπαίνει σε ένα μηχανισμό άμυνας που το κάνει να αντιδρά εκρηκτικά, προσπαθώντας να επανακτήσει τον έλεγχο , να ανταποδώσει τον πόνο που πήρε, να εκδικηθεί. Σε κάποιες των περιπτώσεων η προδοσία μπορεί να ενεργοποιήσει τον διάλογο,την αλήθεια, τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης, την αποκάλυψη των πραγματικών αναγκών του ζευγαριού. Κάθε πράξη πίστης αλλά και απιστίας θέτει ηθικά, κοινωνικά, πολιτισμικά ζητήματα, που είναι εξαιρετικά πολυσύνθετα και καθοριστικά για το πεπρωμένο της κάθε σχέσης.
Οι άνθρωποι στην σημερινή κοινωνία γίνονται όλο και πιο περίπλοκοι, πολλά ερεθίσματα, πολλά μέσα, πολλή προσφορά, όλα πολλά. Οι άνθρωποι χάνουν την πίστη τους και τον προσανατολισμό τους και έτσι εμπιστεύονται όλο και λιγότερο στους άλλους. Η κοινωνία μας με ταχύτατους ρυθμούς γίνεται εγωκεντρική και ως συνέπεια η επιθυμία να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας με ένα καθαρά εγωκεντρικό τρόπο γιγαντώνεται. Έτσι λοιπόν και η δυνατότητα να παραμείνουμε πιστοί κλονίζεται και το ερώτημα πιστοί σε ποιόν και γιατί όλο και περισσότερο μας ταλανίζει. Η δέσμευση, προϋποθέτει ωριμότητα, αγάπη, ελευθερία.
Από την άλλη η πράξη της απιστίας μπορεί να αποτελεί συμπεριφορά βαθιάς ωριμότητας η αβάσταχτης ανωριμότητας και ελαφρότητας του είναι. Οι άνθρωποι απιστούν γιατί αναζητούν την ικανοποίηση τους αλλά και την αγάπη που τους λείπει. Υπάρχουμε μέσα στην σκέψη των άλλων, τροφοδοτούμαστε γιατί ξέρουμε ότι κάποιος νοιάζεται για μας, γιατί γινόμαστε σημαντικοί για τους άλλους, γιατί κάποιος εκεί έξω είναι πρόθυμος να μας βάλει στην καρδία του και να μας εκτιμήσει. Είναι πολλές φορές που η αγωνία αυτή, καλεί τους ανθρώπους στο αέναο κυνήγι για πληρότητα, ευτυχία, αγάπη και κατ' επέκταση στην απιστία. Η ανασφάλεια και ο πανικός απέναντι στην μοναξιά, μπορεί να προκαλέσει μεγάλους μπελάδες και οδηγεί πολλούς ανθρώπους στην μιζέρια και την αίσθηση του ανικανοποίητου. Έτσι σε πολλές των περιπτώσεων η απιστία μπορεί να αναζωογονήσει το άτομο που απιστεί και προσωρινά να του δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της πληρότητας. Η τόνωση του Εγώ πολλές φορές γίνεται αυτοσκοπός και η παράβλεψη των παράπλευρων απωλειών αδιάφορη. Η απιστία από μόνη της είναι άλλη μια ανθρώπινη συμπεριφορά, διόλου παράξενη, όμως για να την κρίνουμε και να την αξιολογήσουμε θα πρέπει να την εντάξουμε σε σύστημα συγκεκριμένων δεδομένων.
Έτσι κατά την γνώμη μου η απιστία εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς για διαφορετικούς ανθρώπους. Ας μη βιαστούμε να τους κατακρίνουμε.
Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ