ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ( Άσκληπιείον τής Κώ)

Κατερινα Βλαχου



Στους ναούς αυτούς, όμως, ουσιαστικά δεν γινόταν θεραπείες. Απλά γινόταν επίκληση της θεραπευτικής βοήθειας των Θεών. Κι επειδή κάθε Θεός ή Θεά του Ολύμπιου Πάνθεου και πέρα απ' αυτό σχετιζόταν με συγκεκριμένες ασθένειες κι επομένως με τις αντίστοιχες θεραπείες -σύμφωνα με την πίστη ότι ο Θεός στέλνει τα κακά κι ο Θεός τα παίρνει- φρόντιζαν με θυσίες, σπονδές κλπ. ώστε οι Θεοί να διάκεινται ευμενώς προς τους ίδιους και να τους προστατεύουν.

Αργότερα, οι αρχαίοι Έλληνες δεν αρκέστηκαν στην εξ ύψους βοήθεια αλλά μετέφεραν τις ιατρικές θεότητες από τον όλυμπο στη Γη για καλύτερα αποτελέσματα. Έτσι, εμφανίσθηκε ο Ασκληπιός, ο οποίος έλαβε θεία υπόσταση ευθύς εξ αρχής. Σύμφωνα, λοιπόν, με την μυθολογία και κατά τον Πίνδαρο, ο Απόλλωνας, Θεός του Ήλιου και η Κορωνίδα από την Λακέρεια της Θεσσαλίας αποκτούν τον Ασκληπιό, το οποίο είναι πρόσωπο ιστορικό που κατατάσσεται ανάμεσα στους ημίθεους για το θαυμάσιο έργο προσφοράς στην ανθρωπότητα, και το οποίο ενσαρκώνει την υψηλή ιδέα της ιατρικής κι επομένως τη δύναμη που έδινε πάντα η Φύση στον άνθρωπο για την καταπολέμηση των νόσων.

Ο πατέρας του Ασκληπιού, ο Απόλλωνας, τον εμπιστεύτηκε στα χέρια του Χείρωνα Κένταυρου, που τον εκπαίδευσε στις πεδιάδες και τα άλση του Πηλίου της Θεσσαλίας. Απ' αυτόν πήρε τις πρώτες αρχές της ιαματικής τέχνης κι έμαθε πολύ καλά τα βότανα, πράγματα που με τη σειρά του δίδαξε στους γιους του Μαχάονα και Ποδαλείριο, ήρωες του Ομήρου που διέπρεψαν σαν στρατηγοί -ιατροί στο Ελληνικό στρατόπεδο ηγούμενοι των Θεσσαλικών λεγεώνων. Ο ίδιος ο Ασκληπιός έδρασε πριν τον Όμηρο και πέθανε σύγχρονα με τον Ηρακλή 53 χρόνια πριν την πτώση της Τροίας.

Το γεγονός ότι πατέρας του Ασκληπιού είναι ο Θεός του Φωτός, του Ήλιου, τονίζει την αναγνώριση της μεγάλης αξίας του Ηλιακού Φωτός από άποψη υγιεινής ήδη από την αρχαιότητα. Το δε γεγονός ότι η γέννηση του Θεού της ιατρικής έγινε από γυναίκα θνητή και πατέρα Θεό δείχνει ότι η Ιατρική δεν είναι εντελώς θεία, δηλ. αλάνθαστη, αλλά μετέχει της ανθρώπινης αδυναμίας. Προέρχεται εκ φύσεως από τους Θεούς, τελειοποιήθηκε με την τέχνη (Χείρωνας) και στηρίζεται ευλαβικά στη μέση. Είναι αναγκαία η τήρηση και των δύο ιδιοτήτων κι αν γίνει κανείς επιλήσμων της θείας καταγωγής -όπως η μάνα του μόλυνε την θεία υπόσταση πηγαίνοντας με τον Αρκάδα Ίσχιδα- τότε επέρχεται η τιμωρία.

Αν η ιατρική ξεχάσει την ανθρώπινη φύση και ατενίσει σε υπέρτερα των δυνάμεων αυτής έργα -που ανήκουν στους Θεούς- (οΧείρων και ο Ασκληπιός ανάσταιναν και νεκρούς) τότε επέρχεται τιμωρία -τον Ασκληπιό τον κατέκαυσαν. Έτσι, η ιατρική είναι μεν θεία τέχνη, ο λειτουργός όμως αυτής είναι άνθρωπος, επομένως αδυνατεί να βαδίσει εναντίον των φυσικών νόμων.

Τον κανόνα αυτό τον τηρούσαν οι Ασκληπιάδες, το δε πρώτο ίαμα στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, ένα από τα 320 συνολικά Ασκληπιεία ανά τον Ελλαδικό χώρο, ήταν: "Θεός τύχα αγαθά, ιάματα του Απόλλωνος και του Ασκληπιού".

Ακόμη και οι λαϊκοί γιατροί παραδέχονταν την επιρροή της θρησκείας και την θεωρούσαν μεγάλο σύμμαχο, όπως φαίνεται από την επιγραφή που αφιέρωσε το σωματελιο των Γιατρών στο Ασκληπιείο των Αθηνών και όπου επικαλούνταν την αγαθή τύχη, την Υγεία και τον Ασκληπιό.

Στα Ασκληπιεία, όπου γίνονταν θεραπευτικές εργασίες, η ιατρική περίθαλψη ήταν μυστική και κληρονομική, ο δε Λουκιανός αναφέρει ότι οι μετέχοντες στην θεραπευτική διαδικασία έπαιρναν όρκο σιωπής ότι δεν θα φανέρωναν τα ιατρικά ή άλλα μυστικά τους. Βεβαίως, μόνο οι πρεσβύτεροι ήταν μυημένοι στα απόρρητα, οι νεώτεροι δεν είχαν καν το δικαίωμα να ρωτήσουν. Μόνον οι ανώτεροι στην ιεραρχία ασκούσαν την ιατρική, οι άλλοι περιορίζονταν στις θρησκευτικές θεραπείες οι οποίες παρουσίαζαν στενές σχέσεις με τα Ελευσίνια μυστήρια. Οι μυημένοι είχαν μεταξύ τους επικοινωνία, αλληλογραφία και συνεργασία και πολλές φορές ιερείς από το ένα Ασκληπιείο πήγαιναν σε ένα άλλο για να αντιμετωπισθούν συγκεκριμένες δύσκολες θεραπείες.

Της όλης διαδικασίας προϊστατο ο Πρωθιερέας ή Μεγάλος Ιερέας και τον βοηθούσαν οι Πυροφόροι, που εκτελούσαν χρέη διακόνου και βοηθών στις ιατρικές εργασίες, οι Ιερομνήμονες και οι θεράποντες νοσοκόμοι που ονομάζονταν Ασκληπιάδες. Ανάμεσά τους υπήρχαν και γυναίκες οι οποίες ανήκαν στην τάξη των Νακόρων ή Ζακόρων. Ο Γαληνόε λέει ότι πριν από τον Ασκληπιό, η ιατρική ήταν "απολύτως εμπειρική και όνο δια φυτών εθεραπεύοντο οι άνθρωποι, ενώ αυτός την ανύψωσε σε θεία επιστήμη".

Στα Ασκληπιεία, που επεκράτησαν μετά τον 5ο π.χ. αιώνα, γιάτρευαν με ό,τι μέσα διέθεταν και με μυστικές συνταγές. Οι ιερείς πίστευαν ότι έπρεπε ο άνθρωπος να επιδιώκει την βοήθεια της φύσης το μεν δια της υγιεινής, το δε δια της τεχνικής θεραπείας. Ο Ασκληπιός είχε μεταβιβάσει σ' αυτούς την ιατρική αγωγή δια της χρήσεως των διαφόρων φαρμάκων και χειρουργικών μέσων που παρέμεναν μυστικά. Ο Ιπποκράτης άντλησε πολλά πρακτικά διδάγματα της επιστήμης από πηγές κρυμμένες στα Ασκληπιεία και από την ελέτη των εκεί πινάκων και πλακών.

Οι ιατρικές πράξεις που γίνονταν στα Ασκληπιεία κατατάσσονται: σε 1) γενικές 2)Προπαρασκευαστικές και 3)Ειδικές.

1. ΓΕΝΙΚΕΣ
Τεράστια σημασία έπαιζε η επιλογή της θέσης. Το κάθε Ασκληπιείο ήταν κτισμένο σε σημείο φυσικής ομορφιάς και μεγάλης ενεργειακής φόρτισης, συνήθως κοντά σε φυσικά νερά, θάλασσα ή πηγές, και μακριά από κατοικημένες περιοχές. Τα κριτήρια επιλογής χώρου ήταν περίπου τα ίδια με αυτά της επιλογής των χώρων για την εγκατάσταση των σύγχρονων σανατορίων. Η είσοδος στα ζώα ήταν απαγορευμένη για λόγους υγιεινής και απομάκρυναν τους ετοιμοθάνατους και τις ετοιμόγεννες για να μην υπάρξει περίπτωση μόλυνσης.

2. ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ
Ο θεραπευόμενος έμπαινε στο χώρο του Ασκληπιείου μέσω μιας κύριας πύλης (προπύλαια) η οοπία συνήθως έφερε επιγραφή που του υπενθύμιζε ότι ο εισερχόμενος στον χώρο έπρεπε να είναι "καθαρός" εξωτερικά όσο και εσωτερικά, δηλ. σωματικά καθαρός αλλά και ψυχικά και πνευματικά.

Έτσι, λοιπόν, με την είσοδό τους έκαναν μπάνιο, πρώτα κρύο είτε στη θάλασσα είτε στις πηγές, και μετά ζεστά λουτρά. Στην συνέχεια, ο επικεφαλής ιερές που τους υποδεχόταν τους έκανε ρεωτήσεις οι οποίες τον βοηθούσαν να κάνει μια αρχική διάγνωση και πρότεινε την προπαρασκευαστική θεραπεία "τα νομιζόμενα".

Για μερικές ημέρες έως εβδομάδες, ο θεραπευόμενος ακολουθούσε ιδιαίτερη δίαιτα ή υποβαλλοταν σε νηστειοθεραπεία ανάλογα με την κατάσταση της υγείας του. Ταυτόχρονα του γινόταν υποκαπνισμοί με αντισηπτικά βότανα για την απολύμανση του θεραπευόμενου και ακολουθούσε συστηματική γυμνατική -πάντα υπήρχε στάδιο στους χώρους των Ασκληπιείων- χειρομαλάξεις και καθημερινοί περίπατοι στα γύρω άλση, τα οποία ήταν διακοσμημένα με αγάλματα, επειδή η ομορφιά και η αρμονία δρα θεραπευτικά.

Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής τους περνούσανμεγάλο μέρος του χρόνου τους με τον ιερέα που τους ανελάμβανε και ο οποίος σε καθημερινή βάση τους έκανε ψυχοθεραπεία, προσπαθούσε να τους ανεβάσει το ηθικό και να τους ενισχύσει την πίστη ότι οπωσδήποτε θα περαπευόταν προετοιμάζοντάς τους για την από τον Θεό θεραπεία. Η ενδυνάμωση της πίστης του θεραπευόμενου γινόταν επίσης και με τις πολλές θυσίες στους βωμούς του ιερού. Γινόταν επίσης χορήγηση φαρμάκων με μυστηριακό τρόπο. Παράλληλα, γινόταν ψυχική και πνευματική ενδυνάμωση μέσω του θεάτρου -αυτός ήταν ο λόγος που πάντα υπήρχαν θεατρικές εγκαταστάσεις- και των πολλών ωρών που ο θεραπευόμενος περνούσε στην βιβλιοθήκη, αναπόσπαστο τμήμα του κάθε Ασκληπιείου.

Αυτό το προπαρασκευαστικό στάδιο διαρκούσε από μερικές μέρες έως αρκετές εβδομάδες ανάλογα με την προς θεραπεία νόσο. Εν τω μεταξύ, ο θεραπευόμενος ήδη άρχιζε να αισθάνεται καλύτερα λόγω της ενεργοποίησης του εσωτερικού θεραπευτή. Η όλη διαδικασία ήταν γνωστή ως "νομιζόμενα"

3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ
Ανάμεσά τους υπήρχαν διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις και τοπικές αφαιμάξεις, ορισμένα δε από τα Ασκληπιεία είχαν αναπτύξει και ειδικό τρόπο θεραπείας όπως για παράδειγμα το Αμφιάρειο με ειδίκευση στην ονειροθεραπεία. Στην Κω υπήρχε σε μαρμάρινη πλάκα στην θύρα η περίφημη συνταγή κατά των δηγμάτων ζώων και στην Έφεσσο χρησιμοποιούσαν ένα θαυματουργό κολύριο για οφθαλμολογικά περιστατικά.
Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου η τελική θεραπεία που δινόταν από τον Ασκληπιό γινόταν με την "εγκοίμηση" στο Άβατο.Την κρίσιμη ημέρα γινόταν ξανά θυσία. Ο θεραπευόμενος αφού έτρωγε από το θυσιασμένο ζώο και έπινε πολύ ποτό και νέκταρ, με τη συνοδεία μουσικής από τον αυλό του Ασκληπιού οδηγείτο σε κατάσταη έκστασης -αλλαγμένη κατάσταση συνειδητότητας- μέσω πολλών διαδρόμων στη λαβυρινθώδη κατασκευή του Θόλου, όπου κοιμόταν πάνω στο ακόμη ζεστό δέρμα του θυσιασμένου ζώου -πιθανόν για να επωφεληθεί από την ενέργεια του καθυγιασμένου ζώου- και του ζητούσαν να μείνει σιωπηλός οτιδήποτε κι αν άκουγε ή έβλεπε. Στον ύπνο του ερχόταν ο Αρχιερέας από την Κρύπτη. Άγνωστος μέχρι τότε, εμφανιζόταν λες και ήταν ο Ασκληπιός ο ίδιος, ακολουθούμενος από τα μεγάλα φίδια του ή δράκους -εκείνη την εποχή υπήρχαν δράκοι στον Ελλαδικό χώρο-, τις κόρες του Πανάκεια και Υγεία και τους παίδες που κρατούσαν φανούς.

Αν και ο Αρχιερέας δεν είχε δει μέχρι τότε τον ασθενή, ήταν ενήμερος για τα συμπτώματα, την θεραπευτική αγωγή και την πορεία του ασθενούς. Με έντονη συρριστική φωνή ψυθίριζε στο αυτί του ασθενούς ότι χρειαζόταν να κάνει για να θεραπευτεί ...