Οι έννοιες της Συναισθηματικής Εξάρτησης (Emotional Dependency) και της Συναισθηματικής Υπευθυνότητας (Emotional Responsibility) περιγράφουν δύο διαφορετικές μορφές επικοινωνίας με τον εαυτό και τους άλλους. Δηλαδή, αποτελούν δύο διαφορετικές σχέσεις με τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές που οδηγούν σε αντίθετες καταστάσεις, από την θυματοποίηση του εαυτού στην αυτογνωσία και την ενδυνάμωση. Πώς προκύπτουν τα συναισθήματα που βιώνουμε; Είμαστε παθητικοί δέκτες καταστάσεων ή συμμετέχουμε ενεργά στην επιλογή της συμπεριφοράς μας;
Κύκλος επικοινωνίας, νόηση, συναίσθημα και συμπεριφορά.Αν προσπαθούσαμε να σχηματοποιήσουμε όσα συμβαίνουν στον κύκλο της ανθρώπινης επικοινωνίας, μάλλον θα καταλήγαμε στην εξής περιγραφή, βασιζόμενοι σε μια ανθρωπολογική και γνωσιακή ανάλυση. Πολύ αφαιρετικά, κατά την επικοινωνία μας με τους άλλους, ανταλλάσουμε μηνύματα. Ωστόσο δεν πρόκειται για μια ουδέτερη και στείρα ανταλλαγή. Ανάμεσα σε αυτή τη διαδικασία παρεμβάλλονται οι διεργασίες της κωδικοποίησης και της ερμηνείας. Σε αυτό το πλαίσιο, εγώ ως δέκτης του μηνύματός σου το λαμβάνω ερμηνεύοντάς το, κι έτσι το καταλαβαίνω μα τον δικό μου προσωπικό τρόπο και όχι απαραίτητα κατανοώντας αυτό που εσύ, ως αποστολέας ήθελες να επικοινωνήσεις.
Ο τρόπος με τον οποίο θα ερμηνεύσω το μήνυμά σου, εξαρτάται από τις αντιλήψεις, τις ιδέες και τις έννοιες που θα χρησιμοποιήσω (Cognitions & Perceptions). Η ερμηνεία αυτή θα με οδηγήσει σε ένα συναίσθημα το οποίο με τη σειρά του οδηγεί σε μια συμπεριφορά – απάντηση. Ξεκινώντας λοιπόν αντίστροφα, γνωρίζουμε από τις επιστήμες της επικοινωνίας και της συμπεριφοράς ότι, η συμπεριφορά μας συνδέεται με τα συναισθήματα που νιώθουμε, τα οποία δημιουργούμε από τις ερμηνείες που κάνουμε οι οποίες βασίζονται σε μαθημένες έννοιες-γνωσίες που χρησιμοποιούμε για να κατανοούμε τον κόσμο. Ας δούμε πώς αυτό συμβαίνει στις καταστάσεις της συναισθηματικής εξάρτησης και υπευθυνότητας.
Συναισθηματική Εξάρτηση (emotional dependency).
Η Συναισθηματική Εξάρτηση είναι μία κατάσταση κατά την οποία πιστεύουμε ότι η συναισθηματική μας κατάσταση εξαρτάται άμεσα από τις προκλήσεις και συμπεριφορές των άλλων. Έτσι, τοποθετούμε τον εαυτό μας στον ρόλο ενός παθητικού δέκτη, χωρίς να έχει λόγο, δηλαδή διανοητική και συναισθηματική παρουσία σε αυτό που συμβαίνει κατά την επικοινωνία μας με τους άλλους. Αν γίνουμε καλοί ακροατές δίνοντας προσοχή, θα παρατηρήσουμε ότι συχνά οι άνθρωποι εκφράζονται ως εξής: «Με εκνευρίζεις», «Συνεχώς με νευριάζεις», «Επίτηδες θες να με θυμώσεις», «Σταμάτα να με πληγώνεις», «Με κάνεις ευτυχισμένο». Τοποθετούν έτσι τον εαυτό τους σε μια θέση παθητικότητας κατά την οποία η συναισθηματική τους κατάσταση –θυμός, ευτυχία, χαρά, στρες- εξαρτάται αποκλειστικά από τους άλλους ή από τις εξωτερικές συνθήκες. Γίνονται δηλαδή έρμαια των διαθέσεων και των χαρακτηριστικών του κοινωνικού περιβάλλοντος αποποιούμενοι οποιαδήποτε ευθύνη και πρωτοβουλία.
Σε αυτή την επικοινωνία με τον εαυτό και τους άλλους, οι έννοιες ενός υγιούς Εγώ και ενός προσωπικής συναισθηματικής αίσθησης του εαυτού, απουσιάζουν πλήρως. Ερμηνεύοντας την πραγματικότητα μέσα από την ιδέα ότι είμαι παθητικός δέκτης, ορίζω τον εαυτό μου στον ρόλο ενός θύματος. Αφού επομένως εσύ ορίζεις τα συναισθήματά μου, από σένα εξαρτώνται και οι συμπεριφορές μου, με βάση την παραπάνω περιγραφή. Με λίγα λόγια, εγώ ως προσωπικότητα δεν έχω καμία συνειδητότητα.
Συναισθηματική υπευθυνότητα (emotional responsibility).
Συναισθηματική υπευθυνότητα (emotional responsibility).
Αντίθετα, οι άνθρωποι αναπτύσσοντας τη συναισθηματική τους υπευθυνότητα, γίνονται όλο και πιο ενεργά, δρώντα υποκείμενα που παρατηρούν την προσωπική εμπλοκή στις συναισθηματικές εμπειρίες τους (η ψυχοδυναμική προσέγγιση μιλά για το παρατηρησιακό εγώ). Είμαι συναισθηματικά υπεύθυνος σημαίνει ότι αρχικά δεν δέχομαι τον ρόλο ενός παθητικού δέκτη στις επικοινωνία με τους άλλους αλλά αναγνωρίζω και παρατηρώ πώς από τη δική μου σκοπιά, συμβάλλω στη διαμόρφωση των αισθημάτων που μοιραζόμαστε. Η συναισθηματική υπευθυνότητα αφορά μία κατάσταση κατά την οποία εγώ γνωρίζω ότι τα συναισθήματα είναι δικά μου, δεν προκύπτουν παθητικά από τους άλλους. Παρατηρώ τον εαυτό μου και αναγνωρίζω τις σκέψεις με τις οποίες βιώνω τη συναισθηματική μου κατάσταση.
«Εγώ είμαι θυμωμένος διότι πιστεύω ότι δεν με υπολογίζεις», «Εγώ νιώθω εκνευρισμό διότι γνωρίζω ότι έτσι αντιδρώ στον έλεγχο», «Εγώ νιώθω ευτυχία γιατί χαίρομαι που είμαι μαζί σου». Αναγνωρίζοντας ότι αυτό που νιώθω είναι κομμάτι του εαυτού μου και όχι του άλλου, αποκτώ την ικανότητα να το επηρεάσω και να βελτιωθώ. Για να αλλάξω τα συναισθήματά μου, να τα βιώσω και να οδηγηθώ σε κάτι καλύτερο, πρέπει πρωτίστως να εξαρτάται αυτή η διαδικασία από μένα. Συναισθηματική υπευθυνότητα, σημαίνει ότι εγώ, ως προσωπικότητα με αδυναμίες και δυνατότητες, αναλαμβάνω τον εαυτό μου, αντιλαμβάνομαι τα συναισθήματα ως δικά μου και αποφασίζω ελεύθερα. Έτσι η συμπεριφορά μου δεν είναι αποτέλεσμα εξωτερικών παρεμβάσεων αλλά προσωπική μου επιλογή. Η συναισθηματική υπευθυνότητα είναι ο δρόμος προς την αυτογνωσία και την ενδυνάμωση.
Συχνές παρανοήσεις:
Η επεξεργασία και παρατήρηση της ανθρώπινης επικοινωνίας και των συναισθημάτων, δεν είναι μια διαδικασία εντοπισμού ευθυνών με την έννοια της υπαιτιότητας. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να κατανοήσουμε πώς λειτουργούμε και όχι να διερευνήσουμε ποιος φταίει προκαλώντας ενοχές για διάφορα ζητήματα που προκύπτουν. Εξάλλου χρειάζονται τουλάχιστον δύο για να δημιουργηθεί ένα πρόβλημα.
Η συναισθηματική υπευθυνότητα δεν ταυτίζεται με την κοινωνική απόσυρση, την αδιαφορία για τους άλλους ή και την αυτομομφή. Κάθε άλλο, αναγνωρίζοντας την προσωπική μου εμπλοκή στα συναισθήματά μου, αναλαμβάνοντας την ευθύνη του εαυτού μου προσπαθώ να διαμορφώσω πιο αυθεντικές, σταθερές σχέσεις. Παράλληλα ενδυναμώνομαι και γίνομαι πιο αποτελεσματικός/ή στους ρόλους –κοινωνικούς και προσωπικούς- που λαμβάνω. Εναρμονίζω τους στόχους, τις αξίες μου, με τις επιθυμίες και τις επιλογές μου. Μαθαίνω να μαθαίνω από την εμπειρία και να αποδέχομαι τον εαυτό μου. Έτσι είμαι σε θέση να αποδέχομαι και τους άλλους.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ