Ίσως το πιο αρχαίο σύμβολο. Ο τροχός από την αρχαιότητα υπήρξε σύμβολο της ευκινησίας, της περιστροφής και της χρονικής περιόδου. Χρησιμοποιούταν στη δουλειά, έκανε πιο ικανό τον άνθρωπο να την εκτελέσει αποτελεσματικότερα. Χρησιμοποιούταν σε τελετές, ήταν σύμβολο της φυσικής ροής της ενέργειας. Πλέον η κατασκευή του και ο συμβολισμός του διαφέρει από λαό σε λαό. Ορισμένες πεποιθήσεις παραμένουν κοινές, άλλες παρουσιάζονται με μικρές διαφοροποιήσεις.
Ο τροχός στην αρχαιότητα
Για 3.500 χρόνια ο τροχός χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο στον αποκρυφισμό και σε μυστικές θρησκευτικές οργανώσεις. Ήταν το βασικό σύμβολο του Ήλιου, αφιερωμένο στις ηλιακές θεότητες στο πέρασμα της ιστορίας, ιδιαίτερα στους αρχαίους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Το κεντρικό σημείο του τροχού αντιπροσωπεύει τον ήλιο ή το κέντρο του σύμπαντος και υπάρχουν συνήθως περισσότερες από τέσσερις ακτίνες για να δοθεί δύναμη στον τροχό. Στον ρωμαϊκό και κέλτικο κόσμο απεικονιζόταν με διάφορους θεούς πάνω σε λίθους μνημείων ή διάφορες άλλες αναπαραστάσεις.
Για 3.500 χρόνια ο τροχός χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο στον αποκρυφισμό και σε μυστικές θρησκευτικές οργανώσεις. Ήταν το βασικό σύμβολο του Ήλιου, αφιερωμένο στις ηλιακές θεότητες στο πέρασμα της ιστορίας, ιδιαίτερα στους αρχαίους ευρωπαϊκούς πολιτισμούς. Το κεντρικό σημείο του τροχού αντιπροσωπεύει τον ήλιο ή το κέντρο του σύμπαντος και υπάρχουν συνήθως περισσότερες από τέσσερις ακτίνες για να δοθεί δύναμη στον τροχό. Στον ρωμαϊκό και κέλτικο κόσμο απεικονιζόταν με διάφορους θεούς πάνω σε λίθους μνημείων ή διάφορες άλλες αναπαραστάσεις.
Στην κέλτικη εποχή οι άνθρωποι θάβονταν με μπρούτζινους τροχούς, κατά πάσα πιθανότητα για να φωτίζουν τις σκοτεινές περιοχές του υπόκοσμου. Οι πολεμιστές φορούσαν ηλιακά φυλαχτά για προστασία στις μάχες. Οι κέλτικες περικεφαλαίες ήταν σκαλισμένες με το σύμβολο του τροχού.
![Ο Τροχός του Τάρανη]()
Στην περίπτωση αυτή όμως έχουμερανη. Ένα κλασσικό κέλτικο σύμβολο που δεν αντιπροσωπεύει τον ήλιο. Ο Τάρανης ήταν ο Θεός του κεραυνού που λατρευόταν στη Γαλατία, Βρετανία, Ουαλία, χρησιμοποιούσε τον τροχό για να δημιουργήσει τον κεραυνό και πολλές φορές ο θεός αντιπροσωπευόταν από αυτόν. Όπως ο τροχός περιστρέφεται στον κοσμικό άξονα, παράγει σπίθες καθώς στροβιλίζεται γρήγορα και βλέπουμε τις σπίθες αυτές ως αστραπές (βέβαια αυτό υπονοεί ότι αν δεν υπάρχουν κεραυνοί, ο γη δε γυρίζει..).
Στην περίπτωση αυτή όμως έχουμερανη. Ένα κλασσικό κέλτικο σύμβολο που δεν αντιπροσωπεύει τον ήλιο. Ο Τάρανης ήταν ο Θεός του κεραυνού που λατρευόταν στη Γαλατία, Βρετανία, Ουαλία, χρησιμοποιούσε τον τροχό για να δημιουργήσει τον κεραυνό και πολλές φορές ο θεός αντιπροσωπευόταν από αυτόν. Όπως ο τροχός περιστρέφεται στον κοσμικό άξονα, παράγει σπίθες καθώς στροβιλίζεται γρήγορα και βλέπουμε τις σπίθες αυτές ως αστραπές (βέβαια αυτό υπονοεί ότι αν δεν υπάρχουν κεραυνοί, ο γη δε γυρίζει..).Βέβαια ο τροχός του Τάρανη έχει βαθύτερες ρίζες. Ποικίλοι αρχαίοι πολιτισμοί συσχέτιζαν τον τροχό με τον κεραυνό. Πολλοί θεοί του κεραυνού λέγεται ότι παρήγαγαν φωτιά με την περιστροφή του τροχού.
Σύμβολο λοιπόν και του Ήλιου και του Κεραυνού
Όσον αφορά τη δική μας αρχαιοελληνική παράδοση, ο τροχός γίνεται σύμβολο και των δικών μας Θεών. Σύμβολο του Δία –του Θεού του Κεραυνού-, αλλά και του Απόλλωνα –Θεού του Ήλιου- όπου απεικονίζει το ηλιακό άρμα. Ορισμένες φορές αντιπροσωπεύει και τον Διόνυσο.
Όσον αφορά τη δική μας αρχαιοελληνική παράδοση, ο τροχός γίνεται σύμβολο και των δικών μας Θεών. Σύμβολο του Δία –του Θεού του Κεραυνού-, αλλά και του Απόλλωνα –Θεού του Ήλιου- όπου απεικονίζει το ηλιακό άρμα. Ορισμένες φορές αντιπροσωπεύει και τον Διόνυσο.
Ο Τροχός του Έτους - Παγανιστικές Παραδόσεις![Ο Τροχός του Έτους]()
Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι γιόρταζαν τη συνεχή περιστροφή του τροχού του χρόνου. Για τους οπαδούς του παγανισμού η αλλαγή των εποχών και η αλληλεπίδραση ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι είναι θεμελιώδεις. Ο διαρκής αυτός κύκλος είναι έκφραση μιας βαθύτερης πραγματικότητας, και με το να κάνει κανείς μία συνειδητή επιλογή δραστικής συμμετοχής στη ροή του έτους, είναι κάτι που οι παγανιστές μέσω αυτού βρίσκουν την αρμονία των πραγμάτων σε όλα τα επίπεδα, από το φυσικό μέχρι το θεϊκό και το προσωπικό. Ο τροχός με τις οχτώ ακτίνες, με την ονομασία ο Τροχός του Έτους, είναι ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει την ουσία των σημαντικών ιερών ημερών ή των Σάμπατ στο παγανιστικό τελετουργικό ημερολόγιο. Προέρχεται από τον ηλιακό τροχό ή τον ηλιακό σταυρό, ένα προχριστιανικό ευρωπαϊκό ημερολόγιο που σηματοδοτούσε τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες.
Dharmacharka - Ινδουισμός – Βουδισμός
Το σύμβολο του τροχού αποτελεί σύμβολο κοινής σημασίας τόσο για τους Ινδουιστές όσο και για τους Βουδιστές, καθώς ο Βούδας ήταν Ινδουιστής. Είναι το κεντρικό θέμα της εθνικής σημαίας της Ινδίας από την περίοδο όπου αυτοκράτορας ήταν ο Ashoka, όπου και αντιπροσωπεύει τη δυναμική μιας φιλειρηνικής αλλαγής.
![]()
Ο τροχός λοιπόν είναι ένα από τα πιο σημαντικά βουδιστικά σύμβολα, καθώς αντιπροσωπεύει τις διδασκαλίες του Βούδα. Η κίνηση του τροχού είναι μία μεταφορά της ραγδαίας πνευματικής αλλαγής που προκαλείται από τις διδαχές του φιλοσόφου. O Βούδας χαρακτηρίστηκε ως «Αυτός που στρέφει τον τροχό του Λόγου και του Νόμου», καθώς άρχισε να τον περιστρέφει στο πρώτο κήρυγμά του στο Σαρνάτ. Οι επακόλουθες ομιλίες του στο Rajgir και στο Shravasti είναι γνωστές ως οι «δεύτερη και τρίτη περιστροφή του τροχού του Νόμου. Οι οχτώ ακτίνες του τροχού συμβολίζουν το Οκταπλό Μεγαλοπρεπές Μονοπάτι του Βούδα στις διδασκαλίες του. Γι’ αυτό το σύμβολο ονομάστηκε Dharmachakra, ή "τροχός του (συμπαντικού) Νόμου."
Καθόλη την ιστορία του Βουδισμού το σύμβολο του τροχού και η σημασία του συνεχώς άλλαζαν. Άρχισε να γίνεται χρήση τροχών με τέσσερις, οχτώ, δέκα, δώδεκα και είκοσι τέσσερις ακτίνες. Οι πρωταρχικοί Dharmachakra έχουν θεαθεί με πολλές ακτίνες. Φαίνεται ότι εκείνη την περίοδο ο αριθμός ακτινών δεν είχε καμία ιδιαίτερη σημασία και ότι αντιπροσώπευε γενικά τη βουδιστική ιδέα της γέννησης και αναγέννησης.
Στις μετέπειτα εκδοχές αποτελείται από τέσσερις ή οχτώ ακτίνες. Για παράδειγμα στην περίπτωση ενός τροχού με οκτώ ακτίνες, οι ακτίνες αντιπροσωπεύουν το οκταπλό μονοπάτι που οδηγεί στη διαφώτιση. Τα μονοπάτια είναι: σωστή αντίληψη, σωστή φιλοδοξία, σωστή ομιλία, σωστή συμπεριφορά, σωστός τρόπος ζωής, σωστή προσπάθεια, σωστή περίσκεψη, σωστός διαλογισμός. Στην περίπτωση των τεσσάρων ακτινών συμβολίζει τα τέσσερα Jina ή τις τέσσερις σπουδαίες στιγμές της ζωής του Βούδα. Ο χρυσός τροχός συμβολίζει την πνευματική δύναμη. Είναι ένας από τους επτά θησαυρούς του Παγκόσμιου Κυβερνήτη και εμφανίζεται στα πέλματα του Βούδα -ως τέτοιος κυβερνήτης.
Είναι συμβολισμός του αέναου κύκλου της samsara -της αναγέννησης ή μετενσάρκωσης- και των κάρμα. Oρισμένοι εκτιμούν τα τρία βασικά μέρη του τροχού ως τις «τρεις ασκήσεις» της Βουδιστικής πρακτικής: το κέντρο του τροχού συμβολίζει την ηθική πειθαρχία, η οποία σταθεροποιεί το νου. Οι ακτίνες αντιπροσωπεύουν τη σοφία και τις πνευματικές ιδιότητες που χρειάζονται για να νικηθεί άγνοια. Η περιφέρεια του τροχού την εξάσκηση της συγκέντρωσης, η οποία συγκρατεί τα πάντα.
Ο τροχός είναι ένα κοινό σύμβολο της πρώιμης βουδιστικής τέχνης, προτού εισαχθούν οι εικόνες του Βούδα. Εκείνη την εποχή το Dharmachakra συμβόλιζε όχι μόνο τις διδασκαλίες του Βούδα, αλλά και τον ίδιο το Βούδα.
Στην Ινδία στις κορυφές των κιόνων που χτίστηκαν από τον αυτοκράτορα Ashoka (272-32 πΧ), τέσσερα λαξευτά λιοντάρια και τέσσερις τροχοί στραμμένα προς τις τέσσερις κατευθύνσεις διακυρήσσοντας ότι το Dharma βρίσκεται σε κάθε σημείο της Ινδίας.
Σήμερα το σύμβολο είναι εμφανές στην τέχνη κάθε βουδιστικού πολιτισμού. Σε εικόνες του Βούδα ο τροχός εμφανίζεται στις παλάμες των χεριών του και στα πέλματα των ποδιών. Είναι ένας συμβολισμός ιδιαίτερα σημαντικός και στο Θιβέτ, καθώς είναι ένα από τα οχτώ ευοίωνα σύμβολα και πλαισιώνεται συχνά από δύο ελάφια –το σύνολο της εικόνας αντιπροσωπεύει το πρώτο κήρυγμα του Βούδα. Ο τροχός είναι συνήθως κεντρικός στα μάνταλα, γεωμετρικές αναπαραστάσεις του Βουδιστικού Σύμπαντος. Εμφανίζεται επίσης στο Dharmachakra Mudra, στο οποίο ο Βούδας σχηματίζει έναν τροχό με την στάση των χεριών του.
Ορισμένες οργισμένες θιβετιανές θεότητες απεικονίζονται επισείοντας έναν τροχό ως όπλο για να κυριεύσουν το κακό και την άγνοια. Αυτό το θέμα πρέπει να υιοθετήθηκε από την ινδουϊστική εικονογραφία, στην οποία ένα δίσκος (“Sudarsana”) είναι χαρακτηριστικό του θεού Βίσνου – ο οποίος αντιπροσωπεύει την απεριόριστη δύναμη του μυαλού - και είναι σύμβολο του απόλυτου όπλου ενάντια στις επιθυμίες και στα πάθη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η 24άκτινος τροχός της ινδικής σημαίας (Triranga), εκτός του ότι εμπεριέχει τις ερμηνείες που ήδη αναφέρθηκαν, θυμίζει και τον 16άκτινο περιστρεφόμενο τροχό του οικονομικού απελευθερωτικού και ανεξάρτητου κινήματος του Γκάντι.
Ο τροχός λοιπόν είναι ένα από τα πιο σημαντικά βουδιστικά σύμβολα, καθώς αντιπροσωπεύει τις διδασκαλίες του Βούδα. Η κίνηση του τροχού είναι μία μεταφορά της ραγδαίας πνευματικής αλλαγής που προκαλείται από τις διδαχές του φιλοσόφου. O Βούδας χαρακτηρίστηκε ως «Αυτός που στρέφει τον τροχό του Λόγου και του Νόμου», καθώς άρχισε να τον περιστρέφει στο πρώτο κήρυγμά του στο Σαρνάτ. Οι επακόλουθες ομιλίες του στο Rajgir και στο Shravasti είναι γνωστές ως οι «δεύτερη και τρίτη περιστροφή του τροχού του Νόμου. Οι οχτώ ακτίνες του τροχού συμβολίζουν το Οκταπλό Μεγαλοπρεπές Μονοπάτι του Βούδα στις διδασκαλίες του. Γι’ αυτό το σύμβολο ονομάστηκε Dharmachakra, ή "τροχός του (συμπαντικού) Νόμου."Καθόλη την ιστορία του Βουδισμού το σύμβολο του τροχού και η σημασία του συνεχώς άλλαζαν. Άρχισε να γίνεται χρήση τροχών με τέσσερις, οχτώ, δέκα, δώδεκα και είκοσι τέσσερις ακτίνες. Οι πρωταρχικοί Dharmachakra έχουν θεαθεί με πολλές ακτίνες. Φαίνεται ότι εκείνη την περίοδο ο αριθμός ακτινών δεν είχε καμία ιδιαίτερη σημασία και ότι αντιπροσώπευε γενικά τη βουδιστική ιδέα της γέννησης και αναγέννησης.
Στις μετέπειτα εκδοχές αποτελείται από τέσσερις ή οχτώ ακτίνες. Για παράδειγμα στην περίπτωση ενός τροχού με οκτώ ακτίνες, οι ακτίνες αντιπροσωπεύουν το οκταπλό μονοπάτι που οδηγεί στη διαφώτιση. Τα μονοπάτια είναι: σωστή αντίληψη, σωστή φιλοδοξία, σωστή ομιλία, σωστή συμπεριφορά, σωστός τρόπος ζωής, σωστή προσπάθεια, σωστή περίσκεψη, σωστός διαλογισμός. Στην περίπτωση των τεσσάρων ακτινών συμβολίζει τα τέσσερα Jina ή τις τέσσερις σπουδαίες στιγμές της ζωής του Βούδα. Ο χρυσός τροχός συμβολίζει την πνευματική δύναμη. Είναι ένας από τους επτά θησαυρούς του Παγκόσμιου Κυβερνήτη και εμφανίζεται στα πέλματα του Βούδα -ως τέτοιος κυβερνήτης.
Είναι συμβολισμός του αέναου κύκλου της samsara -της αναγέννησης ή μετενσάρκωσης- και των κάρμα. Oρισμένοι εκτιμούν τα τρία βασικά μέρη του τροχού ως τις «τρεις ασκήσεις» της Βουδιστικής πρακτικής: το κέντρο του τροχού συμβολίζει την ηθική πειθαρχία, η οποία σταθεροποιεί το νου. Οι ακτίνες αντιπροσωπεύουν τη σοφία και τις πνευματικές ιδιότητες που χρειάζονται για να νικηθεί άγνοια. Η περιφέρεια του τροχού την εξάσκηση της συγκέντρωσης, η οποία συγκρατεί τα πάντα.
Ο τροχός είναι ένα κοινό σύμβολο της πρώιμης βουδιστικής τέχνης, προτού εισαχθούν οι εικόνες του Βούδα. Εκείνη την εποχή το Dharmachakra συμβόλιζε όχι μόνο τις διδασκαλίες του Βούδα, αλλά και τον ίδιο το Βούδα.
Στην Ινδία στις κορυφές των κιόνων που χτίστηκαν από τον αυτοκράτορα Ashoka (272-32 πΧ), τέσσερα λαξευτά λιοντάρια και τέσσερις τροχοί στραμμένα προς τις τέσσερις κατευθύνσεις διακυρήσσοντας ότι το Dharma βρίσκεται σε κάθε σημείο της Ινδίας.
Σήμερα το σύμβολο είναι εμφανές στην τέχνη κάθε βουδιστικού πολιτισμού. Σε εικόνες του Βούδα ο τροχός εμφανίζεται στις παλάμες των χεριών του και στα πέλματα των ποδιών. Είναι ένας συμβολισμός ιδιαίτερα σημαντικός και στο Θιβέτ, καθώς είναι ένα από τα οχτώ ευοίωνα σύμβολα και πλαισιώνεται συχνά από δύο ελάφια –το σύνολο της εικόνας αντιπροσωπεύει το πρώτο κήρυγμα του Βούδα. Ο τροχός είναι συνήθως κεντρικός στα μάνταλα, γεωμετρικές αναπαραστάσεις του Βουδιστικού Σύμπαντος. Εμφανίζεται επίσης στο Dharmachakra Mudra, στο οποίο ο Βούδας σχηματίζει έναν τροχό με την στάση των χεριών του.
Ορισμένες οργισμένες θιβετιανές θεότητες απεικονίζονται επισείοντας έναν τροχό ως όπλο για να κυριεύσουν το κακό και την άγνοια. Αυτό το θέμα πρέπει να υιοθετήθηκε από την ινδουϊστική εικονογραφία, στην οποία ένα δίσκος (“Sudarsana”) είναι χαρακτηριστικό του θεού Βίσνου – ο οποίος αντιπροσωπεύει την απεριόριστη δύναμη του μυαλού - και είναι σύμβολο του απόλυτου όπλου ενάντια στις επιθυμίες και στα πάθη.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η 24άκτινος τροχός της ινδικής σημαίας (Triranga), εκτός του ότι εμπεριέχει τις ερμηνείες που ήδη αναφέρθηκαν, θυμίζει και τον 16άκτινο περιστρεφόμενο τροχό του οικονομικού απελευθερωτικού και ανεξάρτητου κινήματος του Γκάντι.
Χριστιανισμός
Ο περιστρεφόμενος τροχός είναι σύμβολο της θεϊκής δύναμης. Ο φλεγόμενος τροχός εμφανίζεται ορισμένες φορές σε απεικονίσεις του εκδιωγμού των πρωτόπλαστων από τον κήπο της Εδέμ. Ο θρόνος του Θεού ενίοτε απεικονίζεται σε φλεγόμενους τροχούς καλυμμένους με μάτια και φτερά, ένας υπαινιγμός στο όραμα του Ιεζεκιήλ.Ιεζεκιήλ 1:15 «15 καὶ εἶδον καὶ ἰδοὺ τροχὸς εἷς ἐπὶ τῆς γῆς ἐχόμενος τῶν ζῴων τοῖς τέσσαρσι· 16 καὶ τὸ εἶδος τῶν τροχῶν ὡς εἶδος θαρσείς, καὶ ὁμοίωμα ἐν τοῖς τέσσαρσι, καὶ τὸ ἔργον αὐτῶν ἦν καθὼς ἂν εἴη τροχὸς ἐν τροχῷ. 17 ἐπὶ τὰ τέσσαρα μέρη αὐτῶν ἐπορεύοντο, οὐκ ἐπέστρεφον ἐν τῷ πορεύεσθαι αὐτά, 18 οὐδ᾿ οἱ νῶτοι αὐτῶν, καὶ ὕψος ἦν αὐτοῖς· καὶ εἶδον αὐτά, καὶ οἱ νῶτοι αὐτῶν πλήρεις ὀφθαλμῶν κυκλόθεν τοῖς τέσσαρσι. »
Εξαιτίας αυτού του οράματος χρησιμοποιείται και ως έμβλημα του αρχαγγέλου.
Υπάρχει ακόμη μία αρκετά ενδιαφέρουσα εκδοχή: ο τροχός του ΙΧΘΥΣ, ο οποίος συνδυάζει το συμβολισμό του Ιχθύ. Για να γίνει κατανοητός αυτός ο συνδυασμός αρκεί να επισκιαστούν τα γράμματα της λέξης στην εικόνα του τροχού:
Ο τροχός αποτελεί χαρακτηριστικό σύμβολο και της Αγίας Αικατερίνης, η οποία θανατώθηκε μέσω του "βασανιστικού τροχού"–τροχός με την περιφέρεια του γεμάτη καρφιά που έμπαινε σε κίνηση με σχοινιά και τροχαλίες πλησιάζοντας αργά το σώμα του κατάδικου. Οι βυζαντινοί αγιογράφοι την απεικονίζουν εκτός των άλλων και με ένα σπασμένο τροχό.
Τροχός της Τύχης – Ταρώ
Τέλος στην σημασιολογία των ταρόκ και αργότερα στα σημερινά ταρώ, συμβολίζει το νόμο του κάρμα, την πνευματική αιτία και το αποτέλεσμα. Είναι σύμβολο του ορθολογισμού, της αντίληψης και της προόδου. Δείχνει τον έλεγχο των παθών και την χρήση των ψυχικών δυνάμεων με βάση τον ψυχικό κόσμο. Δηλώνει το νόμο της δράσης και της αντίδρασης, τον κυκλικό νόμο των γεγονότων, την ακμή και την παρακμή.
Βιβλιογραφία
- Λεξικό Συμβόλων - Τζ. Κούπερ
- Προβλέποντας το μέλλον - Εκδόσεις Αρχέτυπο
- Οι μεγάλες θρησκείες του κόσμου - Φλόυντ Ρος, Τύνετ Χιλς
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ