Δείτε τι έγραφε το 1923 και πόσο επίκαιρος είναι σήμερα για την ελληνική και αλβανική κοινωνία
Ο Fan Noli ή αλλιώς Θεοφάνης Μαυρωμάτης (1882 - 1965), γεννήθηκε σε ένα αρβανιτοχώρι της Ανατολικής Θράκης. Τα πρώτα γράμματα τα έμαθε σε σχετικά μεγάλη ηλικία σε ελληνικό σχολείο της Κωνσταντινούπολης. Το απολυτήριο του λυκείου - όπως λέει ο βιογράφος του - το πήρε καθυστερημένα λόγο ανάρμοστης συμπεριφοράς και αμέσως μετά έφυγε στην Αθήνα για να σπουδάσει φιλοσοφικά. Για οικονομικούς ή άλλους λόγους, δεν γράφτηκε ποτέ στο πανεπιστήμιο και ασχολήθηκε με περιστασιακές εργασίες. Μετά τη συμμετοχή του σε κάποια θεατρικά έργα, ο νέος του πόθους ήταν να ασχοληθεί με τη δραματουργία. Στη συνέχεια εργάστηκε για κάποια χρόνια δάσκαλος σε ελληνικό σχολείο της Αλεξάνδρειας και μετά βρέθηκε στο Χάρβαρντ να σπουδάζει στη σχολή Καλών Τεχνών.
Οι φιλοδοξίες, το ανήσυχο πνεύμα και η γνώση των αλβανικών των οδήγησαν σε ένα κίνημα αλβανών διανοουμένων (τέλη 19ων – αρχές 20ων ) που οι αλβανοί χαρακτήρισαν ως Αναγέννηση. Ανέπτυξε έντονο λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο (από ελληνικά στα αλβανικά και αντίστροφα) ενώ ήταν ο πρώτος μου μετέφρασε το Ευαγγέλιο και άλλα ορθόδοξα ιερά κείμενα στα Αλβανικά. Από τις Η.Π.Α που ζούσε, ζητούσε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να δώσει το αυτοκέφαλο στις τέσσερεις ορθόδοξες μητροπόλεις της Αλβανίας (Τιράνων, Κορυτσάς, Βερατίου και Αργυροκάστρου) που υπάγονταν σε αυτό για να γίνει ο ίδιος αρχιεπίσκοπος. Αφού το Πατριαρχείο αρνούνταν καθώς δεν υπήρχαν οι συνθήκες για τη σύσταση μιας αυτοκέφαλης εκκλησίας, ο Νόλη ξεκίνησε μία αναρχική εκκλησιαστικά δράση.
Αυτοκηρύχτηκε αρχηγός της «Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Αλβανίας» σε εκκλησία των Η.Π.Α. ενώ παράλληλα είχε έντονη πολιτική δράση ως συνεργάτης του βασιλιά της Αλβανίας Ζώγκου. Για ένα διάστημα μάλιστα το 1924 διετέλεσε πρωθυπουργός της Αλβανίας. Την ίδια χρονιά απομακρύνθηκε από τα Τίρανα, αρχικά στη Γενεύη και μετά στις ΗΠΑ, αφού το δικαστήριο του βασιλιά Ζώγκου τον είχε καταδικάσει ερήμην σε θάνατο, λίγες μέρες μετά την απομάκρυνση του από την Αλβανία.
Εβρισκόμενος στην Αμερική, προσπάθησε να συνδεθεί με τους συγγενείς του, που είχαν έρθει πλέων στη Δυτική Θράκη (με την ανταλλαγή πληθυσμών του 1922) αλλά εκείνοι δεν τον δέχτηκαν γιατί ο πατέρας του Στυλιανός που ήταν ψάλτης και ευσεβής χριστιανός είχε λυπηθεί με τα καμώματα του και τον είχε αποκληρώσει ενώ είχε αφήσει εντολή στα υπόλοιπα παιδιά του να μην έχουν καμία σχέση μαζί του.
Στην Αλβανία ο Νόλη θεωρείται σπουδαία ιστορική προσωπικότητα, παρότι κληρικός τιμόταν και από το κομουνιστικό καθεστώς ενώ η φωτογραφία του είναι αποτυπωμένη στο χαρτονόμισμα των 100 λεκ (εικ). Οι ορθόδοξοι της Αλβανίας είναι διχασμένοι ως προς την προσωπικότητα του Νόλη αφού ο βίος του δεν ήταν συμβατός με τις αρχές της ορθόδοξης πίστης (η ενασχόληση με την πολιτική ήταν το μικρότερο κακό). Για τους αλβανούς εθνικιστές και τους διώκτες του σημερινού αρχιεπισκόπου Αλβανίας κ. Αναστασίου, ο Νόλη είναι «σημαία» ενώ η επίσημη Ορθόδοξη Εκκλησία τον τιμά μάλλον (δια τον φόβο των Ιουδαίων) ως μία αλβανική προσωπικότητα και όχι ως ένα πνευματικό ανάστημα της εκκλησίας.
Στη συνέχεια ακολουθεί ένα ενδιαφέρον κείμενο του Νόλη που δημοσιεύτηκε στην «Ορθόδοξη Κορυτσά» στο οποίο περιγράφεται η αλβανική κοινωνία-νοοτροπία που φαίνεται να έχει αρκετά κοινά και με την ελληνική και θα άξιζε της προσοχής:
Στην χώρα μας βασιλεύει η σύγχυση των πέντε αναρχιών. Πρώτη, η θρησκευτική αναρχία: Τέσσερεις διαφορετικές θρησκείες που δεν έχουν ριζώσει σε ένα λαό ειδωλολατρικό (εννοεί δεισιδαιμονίες, προλήψεις, κλπ). Δεύτερη, η κοινωνική αναρχία: εδώ δεν υπάρχει τάξη ούτε φεουδαρχών, ούτε αγροτών ούτε τάξη μπουρζουαζίας. Εδώ ο αγρότης είναι πιο μπέης από τον αγρότη, και ο μπέης πιο αγρότης από τον αγρότη. Έχετε εδώ ένα παράδειγμα στο Λαϊκό Κόμμα, το οποίο διατηρείτε σήμερα στην εξουσία από τους μπέηδες. Τρίτη, η ηθική αναρχία: εδώ ο σκύλος δεν αναγνωρίσει το κύριο του! Εδώ οι χαρακτήρες αποδυναμώνονται , γίνονται μαλθακοί και αλλάζουν μορφές μέρα με την μέρα όπως στον καλειδοσκόπιο. Εδώ οι φιλοδοξίες είναι ανεξέλεγκτες και χωρίς όρια. Εδώ ο ανόητος ξέρει τα πάντα και ο ανίκανος είναι ικανός για τα πάντα. Τέταρτη η πατριωτική αναρχία: εδώ μέσα σε μία μέρα, μαγικά, ο προδότης γίνετε πατριώτης και ο πατριώτης προδότης. Εδώ βλέπουμε μπροστά μας να περηφανεύονται ως μεγάλοι πατριώτες , αυτοί που πολέμησαν για τα πράγματα και την σημαία του πατέρα, που έχουν κάψει την Μέση Αλβανία, η εκείνη που έχουν φιληθεί με τους αντάρτες και έχουν βοηθήσει για να ερημωθεί από την μία άκρη στην άλλη την Τοσκαρία (Νότια Αλβανία που κατοικείται κυρίως από έλληνες και αλβανούς ορδόδοξους)? Εδώ μου έλεγε ένας φίλος είναι καλύτερα να είναι ο άνθρωπος προδότης και να δει το συμφέρον του και να είναι σίγουρος ότι την επόμενη θα προωθηθεί ως μεγάλος πατριώτης. Το πέμπτο, η αναρχία των ιδανικών: εδώ οι σκοτεινές ιδέες , μεταμορφωμένα και μουμιοποιημένα του Φαναριού και της Μπουχαρά καταπνίγονται και μαλώνουν σε ένα πόλεμο θανάτου με τα ζωντανά, κομψά και φωτεινά ιδανικά της δύσης? Μας λείπουν μόνο τα ιδανικά των ανθρωποφάγων. Αλλά για να πάρουμε την θέση αυτών των πολυθρονοφάγων, κίτρινα σκουλήκια με μαύρο κεφάλι, που μεγαλώνουν στις μολυσμένες πληγές της Αλβανίας στον αναστεναγμό, τσιμπούρια που μπορεί να τα κομματιάσεις, αλλά όχι να τα ξεκολλήσεις από το σώμα που δαγκώνουν και ρουφούν. Ο Ηρόδοτος μας αφηγείται ότι κατά την ναυμαχία της Σαλαμίνας, ένα αθηναίος έπιασε ένα περσικό πλοίο με το δεξί του χέρι και δεν το άφηνε ώσπου του το έκοψαν! Τότε το έπιασε με το αριστερό! Του το έκοψαν και αυτό! Τότε το έπιασε με τα δόντια και δεν το άφηνε μέχρι που του έκοψαν το κεφάλι. Αν Ζωντάνευε ο Ηρόδοτος πάλι θα έβλεπε ότι η πολυθρονοφάγοι μας θα είναι πιο δυνατοί από αυτόν τον θρυλικό παλικάρι της αρχαίας Ελλάδος. Για να τους απομακρύνεις τους δικούς μας από τις πολυθρόνες πρέπει να τους κόψεις όχι μόνο τα χέρια και τα πόδια, αλλά και το σώμα και τα πόδια»
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ