Γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί ψυχικής υγείας συνεχώς τονίζουν την ανάγκη για την επιβολή ορίων στα παιδιά. Λένε ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας πρέπει να υπακούνε σε συγκεκριμένους κανόνες για να εξελίσσονται σε υγιείς προσωπικότητες. Τι είναι όμως τελικά τα όρια; Πώς συνδέονται με την πειθαρχία και πώς βοηθάνε το παιδί να ωριμάσει ψυχοσυναισθηματικά; Η θέσπιση ορίων είναι μια διαδικασία που διαρκεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας και δεν αφορά μόνο τα παιδιά. Ωστόσο, τα παιδιά, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ηλικιακή ομάδα, έχουν ανάγκη από αυτά.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς είναι αυτό που βοηθάει τα παιδιά να κατανοήσουν τους κανόνες και τις προσδοκίες των γονέων. Μέσα από τα όρια μαθαίνουν τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, τι μας απωθεί και τι μας ταιριάζει, τι μας κάνει αποδεκτούς και τι μας απομακρύνει από τους άλλους. Επιπλέον, τα όρια μέσα στην οικογένεια εξασφαλίζουν την καλή ισορροπία και λειτουργία της. Από τους πιο σημαντικούς παράγοντες των ορίων είναι το ότι παρέχουν ασφάλεια. Ένα παιδί που δεν ζει μέσα σε ένα συνεπές περιβάλλον με σταθερές μεθόδους ανατροφής, μπερδεύεται. Βιώνει τον κόσμο ως χαοτικό και δεν ξέρει τι είναι σωστό και τι λάθος. Αισθάνεται σύγχυση και χάνει την εμπιστοσύνη του προς τους γονείς του. Αντίθετα τα παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε ένα σταθερό περιβάλλον, με σαφή όρια και κανόνες αναπτύσσονται έχοντας μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
Η έννοια του ορίου δε πρέπει να επενδύεται αρνητικά και να συγχέεται με την αυστηρή πειθαρχία, την τιμωρία και την αποθάρρυνση. Τα όρια είναι διδασκαλία, είναι αναφορά σε σταθερούς κανόνες και αρχές, είναι καθοδήγηση και συμβουλές. Για το λόγο αυτό καλό είναι να επιβάλλονται όρια από τα οποία το παιδί έχει κάτι να μάθει και όχι με κίνητρο την τυφλή υπακοή και συμμόρφωση στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες των γονέων. Φυσικά η επιβολή ορίων στα παιδιά προϋποθέτει την τήρηση τους πρώτιστα από τους ίδιους τους γονείς. Φανταστείτε γονείς που προσπαθούν να αποτρέψουν το παιδί από το να βλέπει τηλεόραση, ενώ οι ίδιοι περνάνε ώρες ολόκληρες μπροστά σε αυτή. Με τον τρόπο αυτό επικοινωνούν διπλά μηνύματα, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν σύγχυση ενώ ταυτόχρονα χάνεται η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός προς το πρόσωπο τους.
Τα όρια επίσης δεν πρέπει να γίνονται αφορμή για υπερπροστασία και απομάκρυνση από την επαφή με νέες εμπειρίες. Όσο σημαντική και αν είναι η παροχή φροντίδας και η εξασφάλιση της σωματικής και συναισθηματικής ασφάλειας, το αναπτυσσόμενο άτομο έχει ανάγκη από εξερεύνηση του περιβάλλοντος και από πειραματισμούς. Έτσι μαθαίνει τον κόσμο και διαμορφώνει την προσωπικότητα του, επιλέγοντας αυτά που του ταιριάζουν και απορρίπτοντας αυτά που δε του αρέσουν. Οι γονείς οφείλουν να επιτρέπουν στο παιδί την απομάκρυνση από εκείνους και να το ενθαρρύνουν να κάνει τα δικά του πρώτα βήματα. Η υπερπροστασία ευνουχίζει το παιδί, δημιουργεί ένα άβουλο άτομο με δυσκολία στην ανάληψη πρωτοβουλιών και με φοβίες.
Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο των ορίων είναι ότι δε πρέπει να γίνονται το άλλοθι για την επιβολή ελέγχου και κυριαρχίας. Οι γονείς δεν είναι φίλοι με τα παιδιά τους. Η φιλία ενέχει το στοιχείο της αμοιβαιότητας και της ελεύθερης επιλογής. Το να προσπαθούν να γνωρίζουν τα πάντα για τα παιδιά τους είναι άσκηση αυταρχικότητας και παραβίαση του ιδιωτικού τους χώρου. Είναι σημαντικό να υπάρχουν στενές σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας και οι γονείς να αποτελούν πρόσωπα αναφοράς και εμπιστοσύνης για τα παιδιά τους, όμως πρέπει να δίνεται ο χώρος σε εκείνα να έχουν τις προσωπικές τους στιγμές, τις οποίες θα επιλέξουν αν επιθυμούν να μοιραστούν με τους γονείς τους ή όχι. Από την άλλη το να γνωρίζουν τα παιδιά τα πάντα για τους γονείς τους είναι επίσης επιζήμιο. Το συζυγικό ζευγάρι οφείλει να έχει ιδιωτικές στιγμές, που αφορούν μόνο το ίδιο και όχι τα παιδιά. Περιπτώσεις στις οποίες τα παιδιά γίνονται ο σύμμαχος ή ο σύμβουλος του γονέα στα προβλήματα που αντιμετωπίζει στη σχέση με το σύντροφο του είναι καταστροφικές για την ψυχική υγεία του παιδιού.
Γιατί ένα παιδί δεν ακολουθεί τα όρια που επιβάλλουν οι γονείς;
Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί. Καταρχήν οι γονείς θα πρέπει να δούνε κατά πόσο οι ίδιοι είναι συνεπείς ως προς την τήρηση των συγκεκριμένων ορίων ή αν είναι τη μια φορά επιτρέπουν και την άλλη απαγορεύουν το ίδιο ακριβώς πράγμα. Δεύτερον οφείλουν να αναρωτηθούν ως προς την αυστηρότητα των ορίων. Εξαιρετικά αυστηροί κανόνες πειθαρχίας που παρεμποδίζουν την φυσική τάση του παιδιού για αυθορμητισμό και εξερεύνηση, προκαλούν δυσφορία και αντιδράσεις. Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα είναι το κατά πόσο τα όρια ταιριάζουν με την ηλικία του παιδιού. Τα όρια δεν πρέπει να είναι άκαμπτα αλλά ευέλικτα. Και για το λόγο αυτό θα πρέπει να αναθεωρούνται καθώς το παιδί περνάει από τις διάφορες ηλικιακές φάσεις.
Τέλος, συχνά η παραβατική ή αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών είναι αποτέλεσμα κάποιου βαθύτερου προβλήματος στην οικογένεια. Το παιδί γίνεται ανυπάκουο και επιθετικό ως αντίδραση σε όσα συμβαίνουν μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Πολλές φορές προσπαθεί ασυνείδητα με τη συμπεριφορά του να αποπροσανατολίσει τους γονείς από το πραγματικό πρόβλημα που μπορεί να αφορά τη μεταξύ τους σχέση. Ή γίνεται έτσι το όχημα που θα τους οδηγήσει στους ειδικούς για θεραπεία. Οι εντάσεις στις σχέσεις των γονέων, η έλλειψη επικοινωνίας, τα διαζύγια έντονης αντιδικίας είναι μερικές μόνο από τις αιτίες των προβλημάτων συμπεριφοράς των παιδιών. Το παιδί μέσα από την παραβίαση των ορίων κάτι προσπαθεί να μας πει, να μας δηλώσει το θυμό του, τη μοναξιά του, την ανασφάλεια του η απλά είναι ο τρόπος του για να προσελκύσει την προσοχή.
Τι γίνεται όταν παραβιάζονται τα όρια; Πρέπει να επιβάλλεται τιμωρία;
Η παραβίαση των ορίων φυσικά και έχει συνέπειες. Δε μιλάμε για αυστηρή τιμωρία αλλά για στέρηση προνομίων. Όταν ένα παιδί παραβιάζει έναν κανόνα που ισχύει στην οικογένεια καλό είναι να του εξηγούμε τις συνέπειες που έχει αυτό τόσο στο ίδιο όσο και στους γύρω του και στη συνέχεια προειδοποιούμε ότι την επόμενη φορά που θα συμβεί θα είμαστε αναγκασμένοι να προβούμε στο τάδε μέτρο. Η συνέπεια θα πρέπει να είναι αντίστοιχη της πράξης και να έρχεται αμέσως μετά από αυτή. Οι πρακτικές κατά τις οποίες η μητέρα περιμένει τον μπαμπά το βράδυ που θα γυρίσει σπίτι να αναγγείλει την τιμωρία του παιδιού, πολύ μικρό αποτέλεσμα έχουν στο να κατανοήσει το παιδί την πράξη του.
Η σωματική τιμωρία δεν πρέπει επ’ουδενί να εφαρμόζεται.
Η σωματική τιμωρία δεν πρέπει επ’ουδενί να εφαρμόζεται.
Αυτή δείχνει αδυναμία του γονέα να επικοινωνήσει με το παιδί του, ταπεινώνει και θυμώνει το παιδί. Κατά τον ίδιο τρόπο δεν προσβάλουμε, ούτε συγκρίνουμε το παιδί με άλλα παιδιά της ηλικίας του ή με τα αδέρφια του. Πάντα εξηγούμε και προσπαθούμε να το κάνουμε να καταλάβει. Εξάλλου θυμηθείτε αυτό που ήδη προαναφέρθηκε: Τα όρια είναι διαπαιδαγώγηση.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ