Όταν οι Αθηναίοι ηττήθηκαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, οι νικητές Σπαρτιάτες επέβαλαν το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων. Είναι δύσκολο να αντιληφθούμε σήμερα το πόσο εξευτελιστική και οδυνηρή υπήρξε αυτή η εμπειρία για τους ιδρυτές της Δημοκρατίας.Ευτυχώς, η κυριαρχία των τριάκοντα υπήρξε σύντομη, αλλά καταστροφική. Εκτός από τις ταραχές, τις δολοφονίες και την αυθαιρεσία που επέδειξαν σε όλους τους τομείς, οι τύραννοι είχαν επιφέρει και ένα γερό πλήγμα στην αθηναϊκή οικονομία, που ήταν ήδη καταρρακωμένη από τον πόλεμο. Έλαβαν ένα μεγάλο δάνειο από τους Σπαρτιάτες, το οποίο βέβαια δεν χρησιμοποίησαν για την ανάπτυξη του τόπου, αλλά για την δική τους ευημερία και την ενίσχυση της πολιτικής τους δύναμης.
Όταν, λοιπόν, ήρθε η ώρα να πάνε στο καλό, οι Αθηναίοι είχαν και ένα δάνειο να ξεπληρώσουν. Δάνειο στο οποίο δεν είχαν συναινέσει και από το οποίο δεν ωφελήθηκαν. Ένα επαχθές δάνειο. Το τι θα έκαναν με αυτό, ήταν δουλειά της εκκλησίας του Δήμου να αποφασίσει, δηλαδή όλων των πολιτών. Φανταστείτε τον εαυτό σας στην Εκκλησία. Τι θα ψηφίζατε;
Ενώ η συμφωνία προέβλεπε να επωμιστούν αυτή την υποχρέωση οι δύο παρατάξεις (οι του άστεως και οι εκ του Πειραιώς), οι Αθηναίοι πολίτες αποφάσισαν να αποπληρώσουν όλοι μαζί το δάνειο στο ακέραιο! Σε μία πόλη με τα ταμεία άδεια, με το ηθικό καταρρακωμένο, με τη θλίψη να βασιλεύει, καθώς τα θύματα του πολέμου και της τυραννίας ήταν ακόμα νωπά στη μνήμη αυτών των ανθρώπων, εκείνοι αποφάσισαν να συμμετέχουν με εισφορές στην αποπληρωμή του δανείου. Ανέλαβαν συλλογικά την ευθύνη ακόμα και για την ενέργεια της μισητής ολιγαρχικής εξουσίας και δεν άφησαν τα κόμματα να τους σώσουν, αν και θα ήταν νόμιμο να το κάνουν.
Μπορεί να υποθέσετε ότι ήταν διανοητικά διαταραγμένοι από την ταλαιπωρία ή απλώς ανόητοι άνθρωποι, επειδή, σύμφωνα με το δικό μας σύστημα αξιών, είναι δύσκολο να κατανοηθεί μία τέτοια απόφαση. Ανάμεσα στις δικές τους αξίες, και πολύ σημαντική, ήταν η αιδώς. Η αιδώς ήταν το συναίσθημα εκείνο που εμπόδιζε τον άνθρωπο να παρεκτραπεί από τους καθιερωμένους κανόνες και να γίνει περίγελως των υπολοίπων. Η σύγχρονη ηθική αντίληψη δεν αποδοκιμάζει την άντληση προσωπικής ικανοποίησης και δεν ανέχεται τις κοινωνικές νόρμες. Ο σημερινός άνθρωπος τείνει να μην αισθάνεται ντροπή όταν συμπεριφέρεται ανάρμοστα, διότι έπαψε να είναι εξωστρεφής και ανοιχτός προς το σύνολο. Αντ’ αυτού ταλαιπωρείται από ενοχές, που σε αντίθεση με την αιδώ, προάγουν την εσωστρέφεια και την μοναξιά.
Το ερώτημα που μπορεί να ανακύψει είναι: Ήταν άραγε λιγότερο ελεύθεροι από εμάς εκείνοι οι αρχαίοι δημοκράτες; Η απόλαυση της ελευθερίας δεν είναι, δυστυχώς, μετρήσιμη και έτσι, δεν υπάρχει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε όμως, είναι πως η αιδώς ήταν η έκφραση του σεβασμού προς την κοινότητα, η οποία προερχόταν από την κατανόηση του εαυτού ως αναπόσπαστο κομμάτι της. Ο πολίτης ήταν ένα λειτουργικό και αναπόσπαστο μέλος του οργανισμού της πόλεως και για να διατηρηθεί αυτή λειτουργική και υγιής όλα τα μέλη έπρεπε να είναι συντονισμένα μεταξύ τους. Στην αρχαία Αθήνα ο πολίτης προστάτευε την καλή του φήμη, τον ενδιέφερε η γνώμη των συμπολιτών του γι αυτόν και όλοι μαζί ενδιαφέρονταν και εργάζονταν για την καλή φήμη της πόλης τους. Η συλλογική ευθύνη ήταν ένα πολύτιμο εργαλείο που τους κρατούσε ενωμένους και επικεντρωμένους στον στόχο τους.
Ο στόχος που εξυπηρετούσε η απόφαση για αποπληρωμή του δανείου από κοινού, ήταν η επίτευξη της ενότητας. Η πράξη αυτή εκτιμήθηκε και σχολιάστηκε θετικά από τους πνευματικούς ανθρώπους της εποχής, που ήταν άνθρωποι της πόλης και δημοκράτες. Ο Δημοσθένης, ενθυμούμενος το περιστατικό, χρησιμοποιεί την έκφραση «όταν η πόλη ενώθηκε». Ο Αριστοτέλης εντυπωσιάστηκε από αυτή την απόφαση και χαρακτήρισε τη συμπεριφορά των Αθηναίων αξιέπαινη και πολιτική, δηλαδή τέτοια που ταιριάζει σε πολίτες. Ο Ισοκράτης χρησιμοποιεί αυτή την ενέργεια ως απόδειξη της ανωτερότητας της δημοκρατίας έναντι της ολιγαρχίας.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς πολιτικός ή φιλόσοφος για να κατανοήσει πως το μεγαλείο της δημοκρατίας είναι η ομόνοια διαφορετικών ανθρώπων που εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία και ευημερία του συνόλου πρώτα. Η ομόνοια αυτή δεν επιτυγχάνεται αν οι πολίτες δεν μοιράζονται τις ευθύνες, όπως ακριβώς μοιράζονται τα οφέλη του πολιτεύματος. Στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι υπήκοοι αναγκάζονται να λειτουργούν ως μονάδες κάτω από μία επίπλαστη ομοιομορφία. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία συλλογική ανάληψη ευθύνης, διότι υπό καθεστώς εξαναγκασμού καμία ηθική αξιολόγηση δεν έχει νόημα. Στη δημοκρατία όμως, η συλλογική ευθύνη προστατεύει από τον διχασμό και ενισχύει τον ρόλο του πολίτη στην επίτευξη των στόχων της πολιτείας του, που δεν μπορεί να διαφέρουν από τους προσωπικούς του στόχους.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ