Όλοι μας, λίγο ή περισσότερο, όταν περιγράφουμε τον εαυτό μας ή τους άλλους, εύκολα διαπιστώνουμε ότι περιγράφουμε ένα πάζλ χαρακτηριστικών, δυναμικών και πεποιθήσεων. Όλοι μας διαθέτουμε στοιχεία από πολλά είδη προσωπικότητας και τα οποία είναι ανεξάρτητα από τις τάσεις που ενδεχομένως κυριαρχούν μέσα μας.
Στο άρθρο αυτό στόχος είναι να δούμε πιο αναλυτικά δομές χαρακτήρα που πλησιάζουν περισσότερο στην παθολογία, όπως είναι η ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας. Με διακριτό λοιπόν όριο τη ψυχική δυναμική η οποία δε συνιστά απαραίτητα ψυχοπαθολογία, οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται κλινικά ναρκισσιστές είναι άνθρωποι που η δομή της προσωπικότητάς τους ωθεί να αναζητούν επιβεβαίωση έξω από τον εαυτό τους. Ο παθολογικός όμως ναρκισσισμός είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη συνηθισμένη ανταπόκριση που εκφράζει ένα άτομο κατά την αποδοχή του από το περιβάλλον ή την ενδεχόμενη ευαισθησία που επιδεικνύει απέναντι στην κριτική. Ο βαθμός αυτού του ενδιαφέροντος στα άτομα με ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας είναι πλήρως δυσανάλογος.
Κλινικά η εικόνα αυτών των ανθρώπων βασίζεται στην έλλειψη. Δηλαδή, εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε ελλείψεις και κενά στον εσωτερικό τους κόσμο αλλά και ένα κυνήγι πλήρωσης από εξωτερικούς παράγοντες. Προχωρώντας στην κατανόηση ενός τέτοιου χαρακτήρα παρατηρούμε ρωγμές στην αίσθηση βασικής ασφάλειας και αυτοεκτίμησης, εύκολη προσκόλληση σε άτομα και καταστάσεις, δυσκολία στον αποχωρισμό, έντονη αναστολή και έλλειψη συναισθηματικής εξέλιξης αλλά και τεράστια ποσοστά ντροπής. Ο άνθρωπος με έντονα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά βιώνει συχνά το συναίσθημα της υποκειμενικής κενότητας. Έτσι η ανησυχία ότι δεν «ταιριάζουν» στο περιβάλλον τους εντείνει την επίμονη ενασχόλησή τους με στοιχεία που παρατηρούνται εύκολα από τους άλλους. Ομορφιά, φήμη, πλούτος ή πολιτική ορθότητα είναι οι βασικές και αδιάψευστες κατ εκείνους πτυχές που αντανακλούν αξία και έτσι η εικόνα αντικαθιστά την ουσία.
Ο Wilhelm Reich (1933) στο έργο του character analysis απεικόνισε το ναρκισσιστικό χαρακτήρα ως «σίγουρο για τον εαυτό του…υπερόπτη…ενεργητικό, συχνά εντυπωσιακό στο παρουσιαστικό του… ο οποίος συνήθως προλαβαίνει κάθε επικείμενη επίθεση προς το πρόσωπό του, επιτιθέμενος ο ίδιος. Όμως πολλοί συγγραφείς διαπίστωσαν ότι μέσα σε κάθε ματαιόδοξο και μεγαλομανή ναρκισσιστή κρύβεται ένα ντροπαλό παιδί που συνεχώς παρατηρεί τον εαυτό του και σε κάθε καταθλιπτικό και αυτομεμφόμενο ναρκισσιστή καραδοκεί ένα μεγαλειώδες ομοίωμα αυτού που το άτομα θα έπρεπε η θα μπορούσε να είναι (A. Miller,1975? Meissner,1979? Morrison,1983). Δεν είναι σπάνια αποκάλυψη στην ψυχοθεραπεία η αίσθηση τρόμου που νιώθουν τα άτομα αυτά, ανεπάρκειας, ντροπής, αδυναμίας και κατωτερότητας.
Υπάρχει όμως ένα τεράστιο κόστος αυτού του ναρκισσιστικού κυνηγιού για αναγνώριση και τα τραύματα που δημιουργούνται στους άλλους κατά την πραγματοποίηση των ενορμήσεων τους δικαιολογούνται ως ασήμαντα ή ως απαραίτητες παρενέργειες… Έτσι τα άτομα που βρίσκονται γύρω από μια τέτοια προσωπικότητα και που είναι απαραίτητα για να στηρίζουν την αυτοεκτίμηση τους λειτουργούν δηλαδή σαν «ναρκισσιστικές προεκτάσεις», δεν υπολογίζονται και δεν εκτιμούνται σαν ξεχωριστές προσωπικότητες. Και παρότι η κλινική παρατήρηση μας έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα άτομα με ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας μπορεί να είναι ιδιοσυγκρασιακά πιο ευαίσθητα στον τομέα των μη λεκτικών συναισθηματικών μηνυμάτων , υπάρχει έκδηλο το συναίσθημα της εκμετάλλευσης σε κάθε άνθρωπο που συμβιώνει μαζί τους.
Κατανοώντας την ψυχοπαθολογία της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας αξίζει να σημειωθεί ότι τα βασικά συναισθήματα αυτών των ανθρώπων είναι η ντροπή και ο φθόνος. Ντρέπονται και φοβούνται ότι θα εκτεθούν μπροστά στους άλλους. Η ντροπή είναι η αίσθηση ότι το άτομο γίνεται αντιληπτό από τους άλλους ως κακό ή ότι έχει σφάλει, έχει την έννοια του αβοήθητου, της ασχήμιας και της ανικανότητας. Από την άλλη ο φθόνος αφορά στη σκέψη τους ότι είναι ελλιπείς άρα φθονούν οποιονδήποτε υποτίθεται ότι έχει αυτά που δεν έχουν εκείνοι ή που έχει πλεονεκτήματα που θα αντιστάθμιζαν αυτά που τους λείπουν. Έτσι οδηγούνται σε συμπεριφορές επίθεσης και επίκρισης εναντίων άλλων που διαθέτουν ψυχικά χαρίσματα και υλικά αγαθά.
Μια αμυντική θέση στην οποία παγιδεύονται τα άτομα με ναρκισσιστικά κίνητρα είναι η τελειοθηρία, η οποία οδηγεί συχνά σε ματαίωση. Δημιουργώντας υπερμεγέθη ιδανικά για να αντισταθμίσουν τις ατέλειες και τα αισθήματα περιφρόνησης του ίδιου του εαυτού, η τελειότητα φαντάζει σαν τη μοναδική αρετή αναπλήρωσης αυτού του κενού. Όμως η διεκδίκηση της τελειότητας είναι εκ των πραγμάτων χαμένο παιχνίδι…
Μια από τις πιο βασικές δυσκολίες με άτομα αυτής της δομής προσωπικότητας είναι να κατανοήσουν πως είναι να δέχεσαι ένα άλλο πρόσωπο χωρίς κριτική και χωρίς διάθεση εκμετάλλευσης, να αγαπάς χωρίς να εξιδανικεύεις και να εκφράζεις γνήσια συναισθήματα χωρίς να ντρέπεσαι. Και μιλώντας για το κόστος απέναντι στους άλλους, θα πρέπει να πούμε ότι το πιο θλιβερό κόστος είναι για τους ίδιους και δεν είναι άλλη από την υπανάπτυκτη ικανότητα τους για αγάπη.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Οι έρευνες μας έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα ναρκισσιστικά άτομα μπορεί να ήταν πάρα πολλοί σημαντικοί για τους γονείς τους ή άλλους τροφούς, όχι για αυτό που πραγματικά ήταν αλλά για το είδος της λειτουργίας που εκπλήρωναν. Το συγκεχυμένο μήνυμα της οικογένειας ότι κάποιος αξίζει μόνο για το ρόλο που διαδραματίζει και όχι για αυτό που πραγματικά είναι δημιουργεί έναν ψευδή εαυτό γιατί σε διαφορετική περίπτωση αυτό που θα δεχτεί είναι η απόρριψη και η ταπείνωση. Η απόκτηση ενός προσωπείου είναι η μόνη και ικανή συνθήκη του να είναι κάποιος αποδεκτός.
Η συνεχής κριτική και αξιολόγηση από την πλευρά της οικογένειας αποτελεί μια ακόμη αιτία για την ανάπτυξη τέτοιας προσωπικότητας ενώ στον αντίποδα βρίσκεται μια ατμόσφαιρα συνεχούς επαίνου και επευφημίας που οδηγεί στο ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα. Έτσι διαπιστώνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι καταβάλλονται είτε από αισθήσεις ακαθόριστης εξαπάτησης, ντροπής, φθόνου, κενότητας, ασχήμιας και κατωτερότητας ή με τα αντισταθμιστικά στοιχεία αυτών ότι έχουν πάντα δίκιο και νιώθουν υπερηφάνεια, περιφρόνηση, αμυντική αυτάρκεια, ματαιοδοξία και αίσθημα υπεροχής.
Αξίζει λοιπόν να σκεφτόμαστε πάντα ότι τα ναρκισσιστικά άτομα έχοντας ως ένα βαθμό επίγνωση της ψυχολογικής τους ευθραυστότητας, φοβούνται ότι θα καταρρεύσουν, ότι θα χάσουν την αυτοεκτίμησή τους ή τη συνοχή του εαυτού τους, ή μέσα από μια κριτική ξαφνικά θα αισθανθούν ότι δεν είναι τίποτα.
Είναι σημαντικό ζώντας με έναν άνθρωπο στον οποίο διακρίνουμε τέτοιες συμπεριφορές να καθρεφτίζουμε τη συμπεριφορά του και τις αντιδράσεις του, και να την ερμηνεύουμε πάντα με βάση την ευθραυστότητα, την τελειομανία, και την ανάγκη του για συνεχή επιβεβαίωση. Σίγουρα είναι εκείνος που θα αποφασίσει αν θέλει να ανακουφιστεί από το μάταιο κυνήγι πληρότητας μέσω εξωτερικών παραγόντων, και αν ενδεχομένως θέλει να κλείσει τις πληγές του, αλλά είναι καλό και για μας να κατανοήσουμε αυτό το μέλος της οικογένειας ώστε να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε καλύτερα και πιο ανώδυνα. Mandalou Dimitra
Στο άρθρο αυτό στόχος είναι να δούμε πιο αναλυτικά δομές χαρακτήρα που πλησιάζουν περισσότερο στην παθολογία, όπως είναι η ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας. Με διακριτό λοιπόν όριο τη ψυχική δυναμική η οποία δε συνιστά απαραίτητα ψυχοπαθολογία, οι άνθρωποι που χαρακτηρίζονται κλινικά ναρκισσιστές είναι άνθρωποι που η δομή της προσωπικότητάς τους ωθεί να αναζητούν επιβεβαίωση έξω από τον εαυτό τους. Ο παθολογικός όμως ναρκισσισμός είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη συνηθισμένη ανταπόκριση που εκφράζει ένα άτομο κατά την αποδοχή του από το περιβάλλον ή την ενδεχόμενη ευαισθησία που επιδεικνύει απέναντι στην κριτική. Ο βαθμός αυτού του ενδιαφέροντος στα άτομα με ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας είναι πλήρως δυσανάλογος.
Κλινικά η εικόνα αυτών των ανθρώπων βασίζεται στην έλλειψη. Δηλαδή, εύκολα μπορούμε να διαπιστώσουμε ελλείψεις και κενά στον εσωτερικό τους κόσμο αλλά και ένα κυνήγι πλήρωσης από εξωτερικούς παράγοντες. Προχωρώντας στην κατανόηση ενός τέτοιου χαρακτήρα παρατηρούμε ρωγμές στην αίσθηση βασικής ασφάλειας και αυτοεκτίμησης, εύκολη προσκόλληση σε άτομα και καταστάσεις, δυσκολία στον αποχωρισμό, έντονη αναστολή και έλλειψη συναισθηματικής εξέλιξης αλλά και τεράστια ποσοστά ντροπής. Ο άνθρωπος με έντονα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά βιώνει συχνά το συναίσθημα της υποκειμενικής κενότητας. Έτσι η ανησυχία ότι δεν «ταιριάζουν» στο περιβάλλον τους εντείνει την επίμονη ενασχόλησή τους με στοιχεία που παρατηρούνται εύκολα από τους άλλους. Ομορφιά, φήμη, πλούτος ή πολιτική ορθότητα είναι οι βασικές και αδιάψευστες κατ εκείνους πτυχές που αντανακλούν αξία και έτσι η εικόνα αντικαθιστά την ουσία.
Ο Wilhelm Reich (1933) στο έργο του character analysis απεικόνισε το ναρκισσιστικό χαρακτήρα ως «σίγουρο για τον εαυτό του…υπερόπτη…ενεργητικό, συχνά εντυπωσιακό στο παρουσιαστικό του… ο οποίος συνήθως προλαβαίνει κάθε επικείμενη επίθεση προς το πρόσωπό του, επιτιθέμενος ο ίδιος. Όμως πολλοί συγγραφείς διαπίστωσαν ότι μέσα σε κάθε ματαιόδοξο και μεγαλομανή ναρκισσιστή κρύβεται ένα ντροπαλό παιδί που συνεχώς παρατηρεί τον εαυτό του και σε κάθε καταθλιπτικό και αυτομεμφόμενο ναρκισσιστή καραδοκεί ένα μεγαλειώδες ομοίωμα αυτού που το άτομα θα έπρεπε η θα μπορούσε να είναι (A. Miller,1975? Meissner,1979? Morrison,1983). Δεν είναι σπάνια αποκάλυψη στην ψυχοθεραπεία η αίσθηση τρόμου που νιώθουν τα άτομα αυτά, ανεπάρκειας, ντροπής, αδυναμίας και κατωτερότητας.
Υπάρχει όμως ένα τεράστιο κόστος αυτού του ναρκισσιστικού κυνηγιού για αναγνώριση και τα τραύματα που δημιουργούνται στους άλλους κατά την πραγματοποίηση των ενορμήσεων τους δικαιολογούνται ως ασήμαντα ή ως απαραίτητες παρενέργειες… Έτσι τα άτομα που βρίσκονται γύρω από μια τέτοια προσωπικότητα και που είναι απαραίτητα για να στηρίζουν την αυτοεκτίμηση τους λειτουργούν δηλαδή σαν «ναρκισσιστικές προεκτάσεις», δεν υπολογίζονται και δεν εκτιμούνται σαν ξεχωριστές προσωπικότητες. Και παρότι η κλινική παρατήρηση μας έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα άτομα με ναρκισσιστική δομή προσωπικότητας μπορεί να είναι ιδιοσυγκρασιακά πιο ευαίσθητα στον τομέα των μη λεκτικών συναισθηματικών μηνυμάτων , υπάρχει έκδηλο το συναίσθημα της εκμετάλλευσης σε κάθε άνθρωπο που συμβιώνει μαζί τους.
Κατανοώντας την ψυχοπαθολογία της συγκεκριμένης διαταραχής προσωπικότητας αξίζει να σημειωθεί ότι τα βασικά συναισθήματα αυτών των ανθρώπων είναι η ντροπή και ο φθόνος. Ντρέπονται και φοβούνται ότι θα εκτεθούν μπροστά στους άλλους. Η ντροπή είναι η αίσθηση ότι το άτομο γίνεται αντιληπτό από τους άλλους ως κακό ή ότι έχει σφάλει, έχει την έννοια του αβοήθητου, της ασχήμιας και της ανικανότητας. Από την άλλη ο φθόνος αφορά στη σκέψη τους ότι είναι ελλιπείς άρα φθονούν οποιονδήποτε υποτίθεται ότι έχει αυτά που δεν έχουν εκείνοι ή που έχει πλεονεκτήματα που θα αντιστάθμιζαν αυτά που τους λείπουν. Έτσι οδηγούνται σε συμπεριφορές επίθεσης και επίκρισης εναντίων άλλων που διαθέτουν ψυχικά χαρίσματα και υλικά αγαθά.
Μια αμυντική θέση στην οποία παγιδεύονται τα άτομα με ναρκισσιστικά κίνητρα είναι η τελειοθηρία, η οποία οδηγεί συχνά σε ματαίωση. Δημιουργώντας υπερμεγέθη ιδανικά για να αντισταθμίσουν τις ατέλειες και τα αισθήματα περιφρόνησης του ίδιου του εαυτού, η τελειότητα φαντάζει σαν τη μοναδική αρετή αναπλήρωσης αυτού του κενού. Όμως η διεκδίκηση της τελειότητας είναι εκ των πραγμάτων χαμένο παιχνίδι…
Μια από τις πιο βασικές δυσκολίες με άτομα αυτής της δομής προσωπικότητας είναι να κατανοήσουν πως είναι να δέχεσαι ένα άλλο πρόσωπο χωρίς κριτική και χωρίς διάθεση εκμετάλλευσης, να αγαπάς χωρίς να εξιδανικεύεις και να εκφράζεις γνήσια συναισθήματα χωρίς να ντρέπεσαι. Και μιλώντας για το κόστος απέναντι στους άλλους, θα πρέπει να πούμε ότι το πιο θλιβερό κόστος είναι για τους ίδιους και δεν είναι άλλη από την υπανάπτυκτη ικανότητα τους για αγάπη.
Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Οι έρευνες μας έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τα ναρκισσιστικά άτομα μπορεί να ήταν πάρα πολλοί σημαντικοί για τους γονείς τους ή άλλους τροφούς, όχι για αυτό που πραγματικά ήταν αλλά για το είδος της λειτουργίας που εκπλήρωναν. Το συγκεχυμένο μήνυμα της οικογένειας ότι κάποιος αξίζει μόνο για το ρόλο που διαδραματίζει και όχι για αυτό που πραγματικά είναι δημιουργεί έναν ψευδή εαυτό γιατί σε διαφορετική περίπτωση αυτό που θα δεχτεί είναι η απόρριψη και η ταπείνωση. Η απόκτηση ενός προσωπείου είναι η μόνη και ικανή συνθήκη του να είναι κάποιος αποδεκτός.
Η συνεχής κριτική και αξιολόγηση από την πλευρά της οικογένειας αποτελεί μια ακόμη αιτία για την ανάπτυξη τέτοιας προσωπικότητας ενώ στον αντίποδα βρίσκεται μια ατμόσφαιρα συνεχούς επαίνου και επευφημίας που οδηγεί στο ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα. Έτσι διαπιστώνεται ότι αυτοί οι άνθρωποι καταβάλλονται είτε από αισθήσεις ακαθόριστης εξαπάτησης, ντροπής, φθόνου, κενότητας, ασχήμιας και κατωτερότητας ή με τα αντισταθμιστικά στοιχεία αυτών ότι έχουν πάντα δίκιο και νιώθουν υπερηφάνεια, περιφρόνηση, αμυντική αυτάρκεια, ματαιοδοξία και αίσθημα υπεροχής.
Αξίζει λοιπόν να σκεφτόμαστε πάντα ότι τα ναρκισσιστικά άτομα έχοντας ως ένα βαθμό επίγνωση της ψυχολογικής τους ευθραυστότητας, φοβούνται ότι θα καταρρεύσουν, ότι θα χάσουν την αυτοεκτίμησή τους ή τη συνοχή του εαυτού τους, ή μέσα από μια κριτική ξαφνικά θα αισθανθούν ότι δεν είναι τίποτα.
Είναι σημαντικό ζώντας με έναν άνθρωπο στον οποίο διακρίνουμε τέτοιες συμπεριφορές να καθρεφτίζουμε τη συμπεριφορά του και τις αντιδράσεις του, και να την ερμηνεύουμε πάντα με βάση την ευθραυστότητα, την τελειομανία, και την ανάγκη του για συνεχή επιβεβαίωση. Σίγουρα είναι εκείνος που θα αποφασίσει αν θέλει να ανακουφιστεί από το μάταιο κυνήγι πληρότητας μέσω εξωτερικών παραγόντων, και αν ενδεχομένως θέλει να κλείσει τις πληγές του, αλλά είναι καλό και για μας να κατανοήσουμε αυτό το μέλος της οικογένειας ώστε να μάθουμε να το διαχειριζόμαστε καλύτερα και πιο ανώδυνα. Mandalou Dimitra
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ