Θα ήθελα να ζήσω σαν φτωχός άνθρωπος με πολλά χρήματα.
- Pablo Picassο
Η σχέση μεταξύ χρημάτων και ευτυχίας εδώ και καιρό απασχολεί πολλούς από εμάς που ζούμε στο σύγχρονο κόσμο, και τα τελευταία χρόνια, οι θετικοί ψυχολόγοι (ψυχολογία θετικών συναισθημάτων) έχουν πραγματοποιήσει μια σειρά από ενδιαφέρουσες μελέτες που δείχνουν – αν μη τι άλλο – ότι η σύνδεση μεταξύ τους είναι περίπλοκη.
Οι ερευνητές Jordi Quoidbach, Elizabeth W. Dunn, KV Πετρίδης, και Moira Mikolajczak διερεύνησαν το κατά πόσον οι πλούσιοι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό από τους άλλους να γευτούν τις μικρές απολαύσεις. Όπως μπορείτε να φανταστείτε, η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ναι. Πλούσιοι άνθρωποι παίρνουν εμφανώς λιγότερη χαρά στα μικρά πράγματα στη ζωή. Αυτό συμβαίνει επειδή διαθέτουν ήδη τα μεγάλα πράγματα;
Πραγματοποιήθηκαν δύο μελέτες πάνω στο θέμα. Στην πρώτη μελέτη χρησιμοποιήθηκε μια διαδικασία μικτής μεθόδους: έρευνα και εργαστήριο. Ενήλικοι συμμετέχοντες στην έρευνα (από το Βέλγιο) συμπλήρωσαν συνήθη ερωτηματολόγια αξιολόγησης των εισοδημάτων τους, της διάθεσης τους να απολαμβάνουν τα θετικά συναισθήματα και της συνολικής ευτυχία τους. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες ήταν απ την αρχή εκτεθειμένοι σε μια φωτογραφία του ευρώ, οι άλλο μισοί δεν ήταν. Σε μια σειρά από αναλύσεις, ο πλούτος (έσοδα) προέβλεψε αρνητικά αποτελέσματα σχετικά με την μέτρηση της απόλαυσης, και το ίδιο έκανε η έκθεση με τις φωτογραφίες των χρημάτων. Σε μια άλλη σειρά αναλύσεων, η στατιστική σχέση μεταξύ εισοδήματος και ευτυχίας αποδυναμώθηκε όταν ελήφθη υπόψη η τάση για απόλαυση.
Στη δεύτερη μελέτη οι ενήλικες συμμετέχοντες (από τον Καναδά), πάλι εκτέθηκαν σε μια εικόνα των χρημάτων ή όχι, και στη συνέχεια τους ζητήθηκε να φάνε ένα κομμάτι σοκολάτας. Οι βαθμολογίες ήταν το αποτέλεσμα από το πόση ώρα χρειάστηκαν οι συμμετέχοντες να φάνε τη σοκολάτα (προφανώς, περισσότερο χρόνο σήμαινε περισσότερη απόλαυση), καθώς και το πόσο πολύ φαίνεται να απολαμβάνουν τη σοκολάτα. Επειδή οι γυναίκες αφιέρωναν περισσότερο χρόνο τρώγοντας τη σοκολάτα, το φύλο ήταν ελεγχόμενη παράμετρος στις στατιστικές αναλύσεις. Η έκθεση στο χρήμα μείωνε τόσο το χρόνο που χρειάστηκαν οι συμμετέχοντες για να φάνε όσο και την παρατηρούμενη απόλαυση.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μια απλή υπενθύμιση του πλούτου υπονόμευσε την ικανότητα των συμμετεχόντων να απολαύσουν τα μικρά πράγματα στη ζωή, όπως μια σοκολάτα.
Αλλά ας πάρουμε τα αποτελέσματα των μελετών αυτών στην ονομαστική τους αξία. Τι σημαίνει – για χάρη του επιχειρήματος – ότι τα άτομα με τα χρήματα δεν εκτιμούν τα μικρά πράγματα, όπως μία σοκολάτα; Πολλά πράγματα. Σημαίνει ότι είναι συνηθισμένοι στις μικρότερες απολαύσεις της ζωής, που υποψιάζομαι ότι είναι και οι πιο πολυάριθμες. Σημαίνει ότι η αίσθηση της ευτυχίας τους είναι πιθανώς μειωμένη, σημαίνει ότι δεν καταλαβαίνουν τους άλλους ανθρώπους και τι είναι αυτό που τους ικανοποιεί. Και σημαίνει ότι η προσπάθειά τους για την καλή ζωή θα είναι συνεχής και τελικά απογοητευτική.
Η Βίβλος μας λέει ότι είναι πιο δύσκολο για μια καμήλα να περάσει μέσα από το μάτι μιας βελόνας από ό, τι είναι για έναν πλούσιο άνδρα να εισέλθει στη βασιλεία του Θεού (Κατά Ματθαίον 19:24). Γι ‘αυτό ίσως θα πρέπει να προσθέσουμε ότι οι πλούσιοι δεν μπορούν να απολαμβάνουν ακόμη και το χρόνο τους εδώ στη γη, τουλάχιστον όταν ο πλούτος τους είναι προεξάρχων χαρακτηριστικό για τους ίδιους.
Από την άλλη πλευρά, στον αντίποδα, θα λέγαμε των μελετών αυτών, υποστηρίζεται η άποψη ότι τα χρήματα μπορούν να αγοράσουν την ευτυχία και μάλιστα επιβεβαιώνεται από μελέτη του Πανεπιστήμιου του Ιλινόις. Έτσι, ενώ το κλασσικό ρητό ότι τα “κρύα” και “ σκληρά“ μετρητά δεν θα σε κάνουν ποτέ πραγματικά ευτυχισμένο, ανατρέπεται από τους οι ερευνητές του Πανεπιστήμιου του Ιλινόις, οι οποίοι προέβησαν στο συμπέρασμα ότι τα χρήματα όντως αγοράζουν την ευτυχία, ή τουλάχιστον ένα συγκεκριμένο τύπο αυτής.
Αφού ρωτήθηκαν πάνω από 136.000 άτομα από όλο τον κόσμο, η ομάδα των ερευνητών διαπίστωσε ότι τα άτομα με υψηλό εισόδημα είναι πιο πιθανό να αναφέρουν αίσθημα ευτυχίας για τη ζωή τους συνολικά, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, το φύλο ή την θέση τους στον κόσμο. Όμως, ενώ εκείνοι οι πλούσιοι του λαϊκού στρώματος ίσως δηλώνουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή, το εισόδημα δεν είχε καμία επίδραση σε αυτό που οι ερευνητές αξιολογούν ως “θετικά συναισθήματα.” Αυτοί συνδέονταν με τα πράγματα, όπως το αίσθημα σεβασμού, το να έχουν φίλους και οικογένεια στους οποίους αισθάνονται ότι μπορούν να βασιστούν.
“Ναι, το χρήμα μας κάνει ευτυχισμένους – είδαμε ότι η επίδραση του εισοδήματος στην ικανοποίηση από τη ζωή είναι πολύ ισχυρή και σχεδόν πανταχού παρούσα και καθολική σε όλο τον κόσμο», είπε ο Ed Diener, επικεφαλής της μελέτης, στην Washington Post. «Αλλά σε κάνει πιο ικανοποιημένο από ότι σε κάνει να αισθάνεσαι καλά. Τα θετικά συναισθήματα επηρεάζονται λιγότερο από τα χρήματα και πλήττονται περισσότερο από τα πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι καθημερινά”, πρόσθεσε.
Τα αποτελέσματα έχουν συγκεντρώσει μεγάλη προσοχή σε όλο τον κόσμο για ένα λόγο: αυτή είναι η πρώτη μελέτη που δίνει προσοχή στις διαφορές μεταξύ της συνολικής ικανοποίησης από τη ζωή σας και την καθημερινή σας ευτυχία. Είναι μια σημαντική διάκριση, αλλά είναι δυνατόν να έχουμε το ένα χωρίς το άλλο;
Οι 3 λόγοι γιατί τα χρήματα φέρνουν Ικανοποίηση, όχι όμως Ευτυχία.
Γιατί οι κοινωνικοί επιστήμονες βρίσκουν συνεχώς μέτριες μόνο τις σχέσεις μεταξύ του να έχει κανείς περισσότερα χρήματα και να είναι ευτυχισμένος; Ορισμένοι μάλιστα πρότειναν ότι αυτή η μέτρια σύνδεση μπορεί να είναι υπερβολική. Στην πραγματικότητα τα χρήματα μπορεί να έχουν πολύ μικρή σχέση με την ευτυχία στο σύνολο. Πιο αινιγματικό, όμως, είναι ότι οι άνθρωποι συχνά φαίνεται να γνωρίζουν σε κάποιο επίπεδο ότι τα χρήματα δεν θα τους κάνουν ευτυχισμένους. Και όμως συνεχίζουν να εργάζονται κερδίζοντας χρήματα που δεν είναι αντικειμενικά αναγκαία.
Πρώτα, όμως, ας δούμε τρεις λόγους, γιατί τα χρήματα δεν μας κάνουν ευτυχείς:
- Αυτό που είναι σημαντικό είναι το σχετικό εισόδημα. Το χρήμα είναι έννοια σχετική. Συμπεραίνεται ότι δεν μας πειράζει τόσο πολύ για το πραγματικό ύψος του εισοδήματός μας, εφόσον κερδίζουμε περισσότερα από τους άλλους ανθρώπους γύρω μας. Δυστυχώς, καθώς κερδίζουμε περισσότερα χρήματα, είναι πιθανό το περιβάλλον μας να πλαισιώνεται από πλουσιότερους ανθρώπους γι ‘αυτό συχνά αποτυγχάνουμε να επωφεληθούμε από τη θετική σύγκριση.
- Τα υλικά αγαθά, δεν μας κάνουν ευτυχισμένους. Η απόκτηση αντικειμένων όπως σπίτια και αυτοκίνητα έχουν μόνο παροδική επίδραση στην ευτυχία. Οι επιθυμίες των ανθρώπων για τα υλικά αγαθά δυνάμωσε στο ίδιο ή σε μεγαλύτερο ποσοστό, από ότι οι μισθοί τους. Και πάλι, αυτό σημαίνει ότι, παρά τα πολύ πιο πολυτελή αντικείμενα, οι άνθρωποι καταλήγουν να μην είναι πιο ευτυχισμένοι. Υπάρχουν ακόμη και στοιχεία που αποδεικνύουν ότι ο υλισμός μας κάνει λιγότερο ευτυχισμένους.
- Οι άνθρωποι δεν στρέφονται σε ευχάριστες δραστηριότητες όταν είναι πλούσιοι. Οι άνθρωποι που κερδίζουν περισσότερα χρήματα δεν ξοδεύουν το χρόνο τους απολαμβάνοντας τον εαυτό τους, περνούν το χρόνο τους στην εργασία, σε δραστηριότητες που ενδέχεται να τους προκαλέσουν περισσότερο άγχος και ένταση. Αυτό μπορεί να οφείλεται στην “εστίαση στην ψευδαίσθηση”. Όταν οι άνθρωποι σκέφτονται να κερδίσουν περισσότερα χρήματα πιθανώς να φαντάζονται ότι θα χρησιμοποιήσουν τα χρήματα σε δραστηριότητες αναψυχής. Στην πραγματικότητα, για να κερδίσουν τα χρήματα, θα πρέπει να περνούν περισσότερο χρόνο στην εργασία και στην καθημερινή μετακίνηση προς και από την εργασία.
Η εστίαση στη ψευδαίσθηση
Αυτοί οι τρεις λόγοι εγείρουν φυσικά το ερώτημα γιατί τα ψυχολογικά ευρήματα είναι τόσο μακριά από την καθημερινή εμπειρία των ανθρώπων. Σίγουρα αν τα χρήματα δεν οδηγούν στην ευτυχία, οι περισσότεροι άνθρωποι θα το έχουν αντιληφθεί ως τωρα. Τότε γιατί οι άνθρωποι κυνηγούν ακόμα το ισχυρό δολάριο / λίρα / γιεν, σαν να εξαρτάται η ζωή τους από αυτό;
Οι άνθρωποι με περισσότερα χρήματα και κοινωνική θέση είναι απλά πιο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους, όχι πιο ευτυχισμένοι. Ο βραβευμένος με Nobel ψυχολόγος Daniel Kahneman και οι συνεργάτες του προώθησε την ιδέα ότι ο λόγος που οι άνθρωποι συνεχίζουν να σκέφτονται ότι τα χρήματα τους κάνουν πιο ευτυχισμένους είναι ότι η απόκτησή τους οδηγεί σε συμβατικά επιτεύγματα (Kahneman et al., 2006). Συμβατικά επιτεύγματα περιλαμβάνουν τα πράγματα όπως το να πάρουν εκείνη την πολυπόθητη προαγωγή ή είναι σε θέση να αντέξουν οικονομικά το μεγάλο σπίτι – με άλλα λόγια τα πράγματα που λένε δυνατά και καθαρά: αυτός είμαι και αυτό είναι ότι μπορώ να κάνω.
Έτσι, όταν οι άνθρωποι αναρωτιούνται κατά πόσον τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία, αμέσως σκέφτονται τη μεγάλη προαγωγή και το μεγάλο σπίτι. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, επειδή έχουν αυτά τα αγαθά, πρέπει να είναι ευτυχισμένοι. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι με περισσότερα χρήματα και κοινωνική θέση είναι απλά πιο ικανοποιημένοι με τη ζωή τους, δεν είναι πιο ευτυχισμένοι.
Αλλά πώς ξέρουμε οι άνθρωποι δεν είναι πιο ευτυχισμένοι με περισσότερα χρήματα; Ο συμβατικός τρόπος για να ρωτήσουν οι ψυχολόγοι τους συμμετέχοντες σχετικά με την ευτυχία τους, όπως είδαμε και προηγουμένως, είναι να χρησιμοποιήσουν ένα συνολικό μέτρο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό είναι ανακριβές και καταλήγει στο να τοποθετείται η ικανοποίηση πάνω από την ευτυχία. Αντ’αυτού οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να ρωτούν τους ανθρώπους πώς αισθάνονται πολλές φορές, σε μια συγκεκριμένη στιγμή της μέρας, κάθε μέρα και στη συνέχεια προσθέτουν αυτές τις εκθέσεις.
Αλλά πώς ξέρουμε οι άνθρωποι δεν είναι πιο ευτυχισμένοι με περισσότερα χρήματα; Ο συμβατικός τρόπος για να ρωτήσουν οι ψυχολόγοι τους συμμετέχοντες σχετικά με την ευτυχία τους, όπως είδαμε και προηγουμένως, είναι να χρησιμοποιήσουν ένα συνολικό μέτρο. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό είναι ανακριβές και καταλήγει στο να τοποθετείται η ικανοποίηση πάνω από την ευτυχία. Αντ’αυτού οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να ρωτούν τους ανθρώπους πώς αισθάνονται πολλές φορές, σε μια συγκεκριμένη στιγμή της μέρας, κάθε μέρα και στη συνέχεια προσθέτουν αυτές τις εκθέσεις.
Οι συμμετέχοντες με τα υψηλότερα εισοδήματα είχαν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν έντονες αρνητικές συγκινήσεις και μεγαλύτερη διέγερση κατά τη διάρκεια της μέρας. Σε ένα παράδειγμα αυτού του τύπου των ερευνητών 374 σε 10 διαφορετικές τοποθεσίες σε μια ποικιλία διαφορετικών θέσεων εργασίας ρωτήθηκαν πόσο ευχαριστημένοι ήταν κάθε 25 λεπτά για μια ολόκληρη ημέρα εργασίας (Schnall et al., 1998). Η συσχέτιση μεταξύ της ευτυχίας και του εισοδήματος ήταν τόσο μικρή, που δεν ήταν στατιστικά σημαντική. Ακόμη χειρότερα, οι ερωτηθέντες με τα υψηλότερα εισοδήματα ήταν πιο πιθανό να βιώσουν έντονα αρνητικά συναισθήματα και μεγαλύτερη διέγερση κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτού του είδους τα ευρήματα επίσης έχουν παρατηρηθεί σε άλλες μελέτες σχετικά με το πώς τα κέρδη επηρεάζουν την ευτυχία.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι η επικέντρωση στην ψευδαίσθηση θα μπορούσε εν μέρει να εξηγήσει γιατί πιστεύουμε ότι τα χρήματα μας κάνουν ευτυχείς, όταν στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει. Πολλοί άνθρωποι ξέρουν ότι μια πιο μεγάλης ισχύος απασχόλησης σημαίνει περισσότερο άγχος, και ίσως ακόμη καταλάβουν ότι δεν θα τους προσφέρει την ευτυχία, και όμως θα επιλέξουν ακόμα τα χρήματα και το υψηλόβαθμη θέση στην εργασία. Γιατί; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό θα πρέπει να αποκεντρωθούμε από την ψυχολογία και να εστιάσουμε στην κοινωνική θεωρία.
Άλλη εναλλακτική για να κερδίσουμε χρήματα;
Το ερώτημα που ο Καθηγητής Barry Schwartz θέτει είναι γιατί οι άνθρωποι έχουν επικεντρωθεί στα χρήματα, για να το αποκλείσει από εκείνα τα πράγματα που έχουν αποδειχθεί ότι αυξάνουν την ευτυχία (Schwartz, 2007). Πράγματα όπως το να έχουμε μια εργασία που να έχει νόημα για εμάς ή η βελτίωση των κοινωνικών μας σχέσεων. Η θλιβερή απάντηση που δίνει ο Schwartz είναι ότι οι άνθρωποι δεν ψάχνουν για εναλλακτικές λύσεις.
Το ερώτημα που ο Καθηγητής Barry Schwartz θέτει είναι γιατί οι άνθρωποι έχουν επικεντρωθεί στα χρήματα, για να το αποκλείσει από εκείνα τα πράγματα που έχουν αποδειχθεί ότι αυξάνουν την ευτυχία (Schwartz, 2007). Πράγματα όπως το να έχουμε μια εργασία που να έχει νόημα για εμάς ή η βελτίωση των κοινωνικών μας σχέσεων. Η θλιβερή απάντηση που δίνει ο Schwartz είναι ότι οι άνθρωποι δεν ψάχνουν για εναλλακτικές λύσεις.
Πού είναι τα μηνύματα που μας λένε ότι είναι εντάξει να μην αναζητούμε όλοι για μετρητά; Μόλις ευδιάκριτα. Βεβαίως και δεν χρειάζεται να ζούμε τη ζωή μας λατρεύοντας τα χρήματα, αλλά σχεδόν πάντα μας λένε ότι πρέπει να το κάνουμε. Τηλεόραση, αφίσες, εφημερίδες, άλλοι άνθρωποι: όλοι μας καλούν και μας φωνάζουν να κυνηγήσουμε το χρήμα. Η επίδραση αυτών των μηνυμάτων παραγκωνίζει οποιεσδήποτε άλλες ιδέες μπορεί να έχουμε για το πώς να ζήσουμε τη ζωή μας. Φυσικά υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αλλά πού είναι τα πρότυπα για τις εν λόγω εναλλακτικές; Πού είναι τα μηνύματα που μας λένε ότι είναι εντάξει να μην ψάχνουμε όλοι για μετρητά; Μόλις ευδιάκριτα.
Χρήμα και ευτυχία με λίγα λόγια
Μια καλή ιδέα είναι να ξεκινήστε με τη καθημερινή σας ευτυχία. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η ευτυχία φέρνει επιτυχία, και αν αυτό είναι αλήθεια, θα μπορούσε σίγουρα να εξηγήσει γιατί οι πλούσιοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο αναφέρουν ένα αίσθημα πληρότητας.
Τα χρήματα δεν μας κάνουν ευτυχείς σε καθημερινή βάση. Βομβαρδιζόμαστε, όμως με μηνύματα που μας λένε ότι πρέπει να υπολογίζουμε τα χρήματα και να τα αναζητούμε. Έτσι, σαν καλά μέλη της κοινωνίας, ακολουθούμε τη σύμβαση. Τι θα σας κάνει να αισθανθείτε ευτυχείς τώρα; Η απόκτηση χρήματος και η κοινωνική θέση, μας κάνει να αισθανόμαστε ικανοποιημένοι με τη ζωή. Μέσα από το «εστίαση στην ψευδαίσθηση» εμείς οι ίδιοι πείθουμε τον εαυτό μας ότι η ικανοποίηση ισούται με την ευτυχία. Δυστυχώς αυτό δεν ισχύει. Ακόμα κι αν φαίνεται πως έχουμε τα πάντα, μας μένει η αίσθηση ότι κάτι λείπει, αλλά δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τι είναι αυτό το κάτι.
Αυτό το κάτι είναι απλά το εξής: αισθανθείτε ευτυχισμένοι. Τώρα. Αμέσως.
Τι θα σας έκανε να αισθανθείτε ευτυχείς τώρα;
Τελικά η ευτυχία είναι μια επιλογή, δεν είναι κάτι που θα μας παραδοθεί σε ένα ασημένιο δίσκο!
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ