Συγγραφέας: Μάχλης Κώστας (κοινώς ουλιάδης)
![Οι Δημοκρατικοί θεσμοί της αρχαίας Αθήνας (δεύτερο μέρος)]()
Στο πρώτο άρθρο της σειράς φτάσαμε μέχρι το πολίτευμα της Τυραννίας από τον Πεισίστρατο. Παρέλειψα εκεί να σημειώσω έναν ακόμα θεσμό που μάλλον εισήχθηκε από τον Σόλωνα, αυτόν της Βουλής των τετρακοσίων. Όπως έγραψα πριν, μέχρι το τέλος της μυκηναϊκής κυριαρχίας αλλά και λίγο μετά προφανώς, η άμυνα της πόλης ανήκε στην αριστοκρατία, στους κατόχους μεγάλων εκτάσεων γης δηλαδή. Αυτή την περίοδο είναι που περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του, όπου βλέπουμε εκεί πως οι ήρωες είναι όλοι ανεξαιρέτως ευγενικής καταγωγής.
Στην Ελληνική πόλη κράτος όμως φαίνεται πως δημιουργήθηκε μια τάξη ανθρώπων που ήταν σε θέση να πληρώνει μόνη της τα έξοδα για τον εξοπλισμό της, δηλαδή το Όπλον, που ήταν η βαριά ασπίδα, καθώς επίσης το μακρύ δόρυ και ο θώρακας. Έτσι δημιουργήθηκε η οπλιτική φάλαγγα που αποτελούσε έναν νέο τρόπο πολέμου.
Από αυτούς λοιπόν, τους Οπλίτες, προήλθε η Βουλή των τετρακοσίων, που αποτελούσε και τον μοναδικό θεσμό που μπορούσε να αντιπροσωπεύσει μέχρι ένα σημείο τουλάχιστον και τον φτωχό λαό δηλαδή τους αγρότες.
Αυτοί οι τελευταίοι σε αντίθεση με τους ευγενείς δεν ήταν καθόλου ευγενικοί, θεός τους ήταν ένας αγροίκος ο Διόνυσος, για χάρη του οποίου κατά την διάρκεια της γιορτής του κυνηγούσαν κάποιες νύχτες στα βουνά φρεσκοαρωματισμένες αριστοκράτισσες με ανόσιες ορέξεις που περίμεναν πως και πως να έλθει αυτή η ευλογημένη ώρα!
Από τις γιορτές αυτού του θεού μάλιστα προήλθε και ένας θεσμός που ωφέλησε τα μέγιστα την Δημοκρατία.Το θέατρο.
Αυτή η φάλαγγα επίσης είναι που μεγαλούργησε στον Μαραθώνα και έδωσε έτσι τεράστια ώθηση στην πρωτοεμφανιζόμενη τότε Δημοκρατία. Η εκκλησία του Δήμου επίσης υπήρχε ήδη, αλλά βέβαια χωρίς καμία αρμοδιότητα και προέδρευε σε αυτήν ο ανώτατος άρχοντας.
Το τέλος της τυραννίας λοιπόν βρίσκει στην Αθήνα μια αριστοκρατική οικογένεια με όλη την πολιτική δύναμη στα χέρια της. Η οικογένεια αυτή δεν εξορίσθηκε ποτέ από την Αθήνα, είχε καλές σχέσεις με την τυραννία, σε αντίθεση με αυτήν των Αλκμεωνιδών που είχε εξορισθεί και χάσει σημαντικό μέρος της δύναμής της.
Εκπρόσωπος της ήταν ο Ισαγόρας, ο οποίος με την βοήθεια του φίλου του και βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη, που ήλθε και στρατοπέδευσε έξω από την Αθήνα, κερδίζει την Εξουσία το 508 πχ και εκλέγεται Επώνυμος Αρχων. Αυτό σήμαινε κακά μαντάτα για την οικογένεια των Αλκμεωνιδών που βρίσκονταν από παλιά σε μεγάλη αντιπαλότητα με την οικογένεια του Ισαγόρα.
Έτσι λοιπόν ένα μέλος των Αλκμεωνιδών ο Κλεισθένης, καλεί σε εξέγερση τον λαό, ο οποίος φοβούμενος κι αυτός με την σειρά του πως ο Ισαγόρας σκόπευε να εγκαταστήσει ένα σκληρό αριστοκρατικό καθεστώς, οπότε θα έχανε κι αυτός όλα αυτά τα προνόμια που έιχε αποκτήσει από τον Πεισίστρατο, ανέτρεψε τον καθεστώς του Ισαγόρα και ανάθεσε στον Κλεισθένη την δημιουργία νέου πολιτεύματος.
Αυτός βλέποντας πως δεν μπορούσε παρ όλα αυτά η οικογένειά του να αντιπαρατεθεί στα ίσα με αυτή του Ισαγόρα, αποφάσισε να χτυπήσει τα θεμέλια αυτής της ίδιας της οικογενειοκρατίας. Το πως το πέτυχε αυτό μας το λέει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία.
" Πρώτα χώρισε όλες τις φυλές σε δέκα αντί για τέσσερις που ήταν πριν, θέλοντας να τους αναμείξει ώστε να συμμετέχουν περισσότεροι στο κράτος, Στην συνέχεια όρισε ότι στην Βουλή θα συμμετέχουν 500 άτομα αντί για 400 που ήταν πριν, 50 από κάθε φυλή. Χώρισε επίσης το έδαφος της Αττικής σε Δήμους των 30 μερών, 10 μέρη για τους Δήμους της πόλης, δέκα για την παραλία, και δέκα για την ενδοχώρα, και ονόμασε τα μέρη αυτά τριττύες.
Όρισε με κλήρωση πως κάθε τρεις Δήμοι θα αποτελούν μία φυλή, έτσι ώστε κάθε φυλή θα βρίσκονταν σε ένα Δήμο της πόλης, ένα της παραλίας και ένα της ενδοχώρας. Ονόμασε συνδημότες όσους διέμεναν στον ίδιο Δήμο, για να καταργηθεί η χρήση του πατρικού ονόματος και να μην ξεχωρίζουν σε τίποτα οι νέοι πολίτες, που έπαιρναν το όνομα τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν. Από τότε και μέχρι τώρα οι Αθηναίοι παίρνουν το όνομά τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν "
Εδώ βλέπουμε το ιδιοφυές σχέδιο του Κλεισθένη. Χτύπησε στις ρίζες της την οικογενειοκρατία, κάτι σαν να λέμε Καραμανλής Παπανδρέου δηλαδή με σημερινούς όρους, παλιά ιστορία αυτή, αυξάνοντας τις φυλές από τέσσερις σε δέκα και αναμιγνύοντας μεταξύ τους πολίτες από διαφορετικές περιοχές, ούτως ώστε να μην μπορούν να συνενωθούν στην βάση των παλιών πολιτικών συμφερόντων.
Έδωσε δε και το δικαίωμα του πολίτη και στους ξένους κατοίκους των περιοχών αυτών, διαλύοντας έτσι ακόμα περισσότερο την παλιά βάση συμφερόντων. Αυτοί ήταν οι νεοπολίται. Και όχι μόνο αυτό αλλά τους ένωσε τώρα στην βάση διαφορετικών συμφερόντων αφού αυτές οι φυλές θα μάχονταν στον πόλεμο πλάι πλάι!!
Ο Κλεισθένης με λίγα λόγια στο ερώτημα εμείς ή αυτοί, Αλκμεωνίδες ή οικογένεια Ισαγόρα, απάντησε κανένας. Το πολίτευμα πρέπει να είναι τέτοιο που να μην επιτρέπει την οικογενειοκρατία στο σύνολό της. Έδωσε επίσης στην Βουλή και στην εκκλησία του Δήμου τον ρόλο φύλακα των νόμων του κράτους. Τον τρόπο εκλογής των αρχόντων όμως καθώς και τον Άρειο Πάγο δεν τον πείραξε. Εκεί ακόμα κυριαρχούσαν οι αριστοκράτες και είναι φυσικό γιατί. Αριστοκράτης ήταν και ο Κλεισθένης.
Γίνεται έτσι φανερό πως αυτός πίστευε σε μια κάποιου είδους λαικής κυριαρχίας μεν, που θα καθοδηγούνταν όμως δε από κάποιους συνετούς άντρες, όπου οι τελευταίοι δεν μπορούσε κατ αυτόν παρά να ήταν αριστοκράτες.
Τα χρόνια που θα έρχονταν όμως, με τις περήφανες νίκες του Μαραθώνα όπου διέπρεψε η φάλαγγα, και ακόμα περισσότερο η μάχη της Σαλαμίνας όπου εκεί διέπρεψε η φτωχότατη τάξη, οι αγρότες οι λεγόμενοι θήτες δηλαδή, που αποτελούσαν εξ ολοκλήρου τα πληρώματα των πλοίων, και στις οποίες μάχες κι η αρχηγεία ακόμα ανήκε σε υπέρμαχους της Δημοκρατίας, στους Μιλτιάδη και Θεμιστοκλή, θα γίνονταν αφορμή για μια νέα πνοή και νέες κατακτήσεις για την Δημοκρατία, μέχρι να φτάσουμε στο απόγειο της που υπήρξε η Δημοκρατία του Περικλή και η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη, με τις οποίες όμως, καθώς και με την κριτική των φιλοσόφων θα ασχοληθούμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Ένα τελευταίο πράγμα που θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, είναι πως το αγροτικό πρόβλημα στις περισσότερες Ελληνικές πόλεις συνήθως λύνονταν στέλνοντας τους ακτήμονες, όταν αυτοί άρχιζαν να γίνονται πολλοί και συνεπώς επικίνδυνοι, να δημιουργήσουν αποικίες, σε αυτό το ρεύμα όμως μέχρι αρκετά πρόσφατα η Αθήνα δεν συμμετείχε καθόλου, για άγνωστους σε εμάς λόγους, πράγμα πως ίσως να δείχνει και την ασημαντότητά της αρχικά ως πόλης κράτος.
ΠΗΓΗ
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ
Στο πρώτο άρθρο της σειράς φτάσαμε μέχρι το πολίτευμα της Τυραννίας από τον Πεισίστρατο. Παρέλειψα εκεί να σημειώσω έναν ακόμα θεσμό που μάλλον εισήχθηκε από τον Σόλωνα, αυτόν της Βουλής των τετρακοσίων. Όπως έγραψα πριν, μέχρι το τέλος της μυκηναϊκής κυριαρχίας αλλά και λίγο μετά προφανώς, η άμυνα της πόλης ανήκε στην αριστοκρατία, στους κατόχους μεγάλων εκτάσεων γης δηλαδή. Αυτή την περίοδο είναι που περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του, όπου βλέπουμε εκεί πως οι ήρωες είναι όλοι ανεξαιρέτως ευγενικής καταγωγής.
Στην Ελληνική πόλη κράτος όμως φαίνεται πως δημιουργήθηκε μια τάξη ανθρώπων που ήταν σε θέση να πληρώνει μόνη της τα έξοδα για τον εξοπλισμό της, δηλαδή το Όπλον, που ήταν η βαριά ασπίδα, καθώς επίσης το μακρύ δόρυ και ο θώρακας. Έτσι δημιουργήθηκε η οπλιτική φάλαγγα που αποτελούσε έναν νέο τρόπο πολέμου.
Από αυτούς λοιπόν, τους Οπλίτες, προήλθε η Βουλή των τετρακοσίων, που αποτελούσε και τον μοναδικό θεσμό που μπορούσε να αντιπροσωπεύσει μέχρι ένα σημείο τουλάχιστον και τον φτωχό λαό δηλαδή τους αγρότες.
Αυτοί οι τελευταίοι σε αντίθεση με τους ευγενείς δεν ήταν καθόλου ευγενικοί, θεός τους ήταν ένας αγροίκος ο Διόνυσος, για χάρη του οποίου κατά την διάρκεια της γιορτής του κυνηγούσαν κάποιες νύχτες στα βουνά φρεσκοαρωματισμένες αριστοκράτισσες με ανόσιες ορέξεις που περίμεναν πως και πως να έλθει αυτή η ευλογημένη ώρα!
Από τις γιορτές αυτού του θεού μάλιστα προήλθε και ένας θεσμός που ωφέλησε τα μέγιστα την Δημοκρατία.Το θέατρο.
Αυτή η φάλαγγα επίσης είναι που μεγαλούργησε στον Μαραθώνα και έδωσε έτσι τεράστια ώθηση στην πρωτοεμφανιζόμενη τότε Δημοκρατία. Η εκκλησία του Δήμου επίσης υπήρχε ήδη, αλλά βέβαια χωρίς καμία αρμοδιότητα και προέδρευε σε αυτήν ο ανώτατος άρχοντας.
Το τέλος της τυραννίας λοιπόν βρίσκει στην Αθήνα μια αριστοκρατική οικογένεια με όλη την πολιτική δύναμη στα χέρια της. Η οικογένεια αυτή δεν εξορίσθηκε ποτέ από την Αθήνα, είχε καλές σχέσεις με την τυραννία, σε αντίθεση με αυτήν των Αλκμεωνιδών που είχε εξορισθεί και χάσει σημαντικό μέρος της δύναμής της.
Εκπρόσωπος της ήταν ο Ισαγόρας, ο οποίος με την βοήθεια του φίλου του και βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη, που ήλθε και στρατοπέδευσε έξω από την Αθήνα, κερδίζει την Εξουσία το 508 πχ και εκλέγεται Επώνυμος Αρχων. Αυτό σήμαινε κακά μαντάτα για την οικογένεια των Αλκμεωνιδών που βρίσκονταν από παλιά σε μεγάλη αντιπαλότητα με την οικογένεια του Ισαγόρα.
Έτσι λοιπόν ένα μέλος των Αλκμεωνιδών ο Κλεισθένης, καλεί σε εξέγερση τον λαό, ο οποίος φοβούμενος κι αυτός με την σειρά του πως ο Ισαγόρας σκόπευε να εγκαταστήσει ένα σκληρό αριστοκρατικό καθεστώς, οπότε θα έχανε κι αυτός όλα αυτά τα προνόμια που έιχε αποκτήσει από τον Πεισίστρατο, ανέτρεψε τον καθεστώς του Ισαγόρα και ανάθεσε στον Κλεισθένη την δημιουργία νέου πολιτεύματος.
Αυτός βλέποντας πως δεν μπορούσε παρ όλα αυτά η οικογένειά του να αντιπαρατεθεί στα ίσα με αυτή του Ισαγόρα, αποφάσισε να χτυπήσει τα θεμέλια αυτής της ίδιας της οικογενειοκρατίας. Το πως το πέτυχε αυτό μας το λέει ο Αριστοτέλης στην Αθηναίων Πολιτεία.
" Πρώτα χώρισε όλες τις φυλές σε δέκα αντί για τέσσερις που ήταν πριν, θέλοντας να τους αναμείξει ώστε να συμμετέχουν περισσότεροι στο κράτος, Στην συνέχεια όρισε ότι στην Βουλή θα συμμετέχουν 500 άτομα αντί για 400 που ήταν πριν, 50 από κάθε φυλή. Χώρισε επίσης το έδαφος της Αττικής σε Δήμους των 30 μερών, 10 μέρη για τους Δήμους της πόλης, δέκα για την παραλία, και δέκα για την ενδοχώρα, και ονόμασε τα μέρη αυτά τριττύες.
Όρισε με κλήρωση πως κάθε τρεις Δήμοι θα αποτελούν μία φυλή, έτσι ώστε κάθε φυλή θα βρίσκονταν σε ένα Δήμο της πόλης, ένα της παραλίας και ένα της ενδοχώρας. Ονόμασε συνδημότες όσους διέμεναν στον ίδιο Δήμο, για να καταργηθεί η χρήση του πατρικού ονόματος και να μην ξεχωρίζουν σε τίποτα οι νέοι πολίτες, που έπαιρναν το όνομα τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν. Από τότε και μέχρι τώρα οι Αθηναίοι παίρνουν το όνομά τους από τον Δήμο στον οποίον ζουν "
Εδώ βλέπουμε το ιδιοφυές σχέδιο του Κλεισθένη. Χτύπησε στις ρίζες της την οικογενειοκρατία, κάτι σαν να λέμε Καραμανλής Παπανδρέου δηλαδή με σημερινούς όρους, παλιά ιστορία αυτή, αυξάνοντας τις φυλές από τέσσερις σε δέκα και αναμιγνύοντας μεταξύ τους πολίτες από διαφορετικές περιοχές, ούτως ώστε να μην μπορούν να συνενωθούν στην βάση των παλιών πολιτικών συμφερόντων.
Έδωσε δε και το δικαίωμα του πολίτη και στους ξένους κατοίκους των περιοχών αυτών, διαλύοντας έτσι ακόμα περισσότερο την παλιά βάση συμφερόντων. Αυτοί ήταν οι νεοπολίται. Και όχι μόνο αυτό αλλά τους ένωσε τώρα στην βάση διαφορετικών συμφερόντων αφού αυτές οι φυλές θα μάχονταν στον πόλεμο πλάι πλάι!!
Ο Κλεισθένης με λίγα λόγια στο ερώτημα εμείς ή αυτοί, Αλκμεωνίδες ή οικογένεια Ισαγόρα, απάντησε κανένας. Το πολίτευμα πρέπει να είναι τέτοιο που να μην επιτρέπει την οικογενειοκρατία στο σύνολό της. Έδωσε επίσης στην Βουλή και στην εκκλησία του Δήμου τον ρόλο φύλακα των νόμων του κράτους. Τον τρόπο εκλογής των αρχόντων όμως καθώς και τον Άρειο Πάγο δεν τον πείραξε. Εκεί ακόμα κυριαρχούσαν οι αριστοκράτες και είναι φυσικό γιατί. Αριστοκράτης ήταν και ο Κλεισθένης.
Γίνεται έτσι φανερό πως αυτός πίστευε σε μια κάποιου είδους λαικής κυριαρχίας μεν, που θα καθοδηγούνταν όμως δε από κάποιους συνετούς άντρες, όπου οι τελευταίοι δεν μπορούσε κατ αυτόν παρά να ήταν αριστοκράτες.
Τα χρόνια που θα έρχονταν όμως, με τις περήφανες νίκες του Μαραθώνα όπου διέπρεψε η φάλαγγα, και ακόμα περισσότερο η μάχη της Σαλαμίνας όπου εκεί διέπρεψε η φτωχότατη τάξη, οι αγρότες οι λεγόμενοι θήτες δηλαδή, που αποτελούσαν εξ ολοκλήρου τα πληρώματα των πλοίων, και στις οποίες μάχες κι η αρχηγεία ακόμα ανήκε σε υπέρμαχους της Δημοκρατίας, στους Μιλτιάδη και Θεμιστοκλή, θα γίνονταν αφορμή για μια νέα πνοή και νέες κατακτήσεις για την Δημοκρατία, μέχρι να φτάσουμε στο απόγειο της που υπήρξε η Δημοκρατία του Περικλή και η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη, με τις οποίες όμως, καθώς και με την κριτική των φιλοσόφων θα ασχοληθούμε στο επόμενο κεφάλαιο.
Ένα τελευταίο πράγμα που θα πρέπει να σημειωθεί εδώ, είναι πως το αγροτικό πρόβλημα στις περισσότερες Ελληνικές πόλεις συνήθως λύνονταν στέλνοντας τους ακτήμονες, όταν αυτοί άρχιζαν να γίνονται πολλοί και συνεπώς επικίνδυνοι, να δημιουργήσουν αποικίες, σε αυτό το ρεύμα όμως μέχρι αρκετά πρόσφατα η Αθήνα δεν συμμετείχε καθόλου, για άγνωστους σε εμάς λόγους, πράγμα πως ίσως να δείχνει και την ασημαντότητά της αρχικά ως πόλης κράτος.
ΠΗΓΗ
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ