29 Σεπτεμβρίου 1943: Η εκτέλεση των Προκρίτων της Παραμυθιάς
Το κείμενο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1993 στον Οικονομικό Ταχυδρόμο ως απότιση φόρου τιμής για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από το φοβερό έγκλημα.
Επειδή εσχάτως άρχισε μετ' επιτάσεως να ανακινείται το θέμα των Τσιάμηδων και της Τσιαμουριάς από μέρους του καθεστώτος Σαλί Μπερίσα (και όχι μόνον), κρίνουμε σκόπιμο προοιμιακά να δώσουμε συνοπτικά το «ιστορικό» των Τσιάμηδων και της Τσιαμουριάς.
Ο τελευταίος αυτός όρος, κατά την Τουρκοκρατία, υποδήλωνε την περιοχή της αρχαίας Θεσπρωτίας (όχι του νυν νομού Θεσπρωτίας). Η περιοχή αυτή εκτεινόταν προς Νότον μέχρι των εκβολών του Αχέροντα, προς Βορράν μέχρι Βουθρωτού και προς Ανατολάς μέχρι των υπωρειών του όρους Τόμαρος (Ολύτσικας). Οι κάτοικοι της περιοχής παλαιόθεν μετείχαν όλων των περιπετειών του Ελληνισμού (συμμετοχή στον Τρωικό Πόλεμο με 22 πλοία, στα Μηδικά, στον Πελοποννησιακό κ.λπ.). Κατά τους τελευταίους αιώνες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Θεσπρωτία αποτέλεσε τμήμα του ακμάζοντος Δεσποτάτου της Ηπείρου(πρωτεύουσα η Άρτα). Μετά την κατάλυση του Δεσποτάτου το 1449, η περιοχή περιέρχεται στους Τούρκους. Ελάχιστοι όμως από τους κατακτητές εγκαταστάθηκαν σ' αυτή. Μέχρι το 17ο αιώνα ο πληθυσμός ήταν κατά πλειονοψηφία χριστιανικός. Άρα, ο εκμουσουλμανισμός και ο εξαλβανισμός είναι νεώτερες κατασκευές, δεδομένου πως ούτε Αλβανοί από την καθαυτό Αλβανία εγκαταστάθηκαν στη Θεσπρωτία.
Τι ήσαν λοιπόν οι Τσιάμηδες; Αυτό που μπορούμε πρώτον με βεβαιότητα να πούμε είναι πως δεν πρόκειται για αλβανικό φύλο ή αλβανική φυλή. Το λεγόμενο από τον Πουκεβίλ (Γάλλο πρόξενο στην Αυλή του Αλή πασά) ότι οι Τσιάμηδες προέρχονται από την παλιά αλβανική φυλή των Σάμεις, είναι αναληθές, γιατί τέτοιο φύλο (ή φυλή) δεν υπάρχει. Το όνομα Τσιάμης προέρχεται από παραφθορά του ονόματος του ποταμού Θύαμις (=Καλαμάς). Αυτό συνάγεται πρώτον από τον τρόπο που προφέρεται η λέξη Τσιάμης από τους ίδιους αλλά και από το γεγονός ότι υπάρχει πανελληνίως διαδεδομένο δημοτικό άσμα που λέγει: «Ποταμέ, Τσιάμη, ποταμέ μου κ.λπ.».
l
Οι αποκαλούμενοι, λοιπόν, Τσιάμηδες, ήταν ένα νοθογενές συνονθύλευμα πληθυσμών, ακαθορίστου φυλετικής προελεύσεως που κατοικούσε στις περιοχές Παραμυθιάς, Φιλιατών, Πάργας και Μαργαριτίου και σε μερικά χωριά του Δελβίνου. Η διαφοροποίησή τους από τον υπόλοιπο πληθυσμό έγινε σε δύο στάδια: Πρώτον, κατά τις αρχές του 18ου αιώνα ασπάστηκαν τον μουσουλμανισμό για να σώσουν τις περιουσίες τους. Γι' αυτό και ο Τσιάμης έγινε για το λαό συνώνυμο του ανειλικρινούς ανθρώπου (βλ. την έκφραση «Τσάμικος ταμπάκος»). Το δεύτερο στάδιο αφορά στη γλώσσα και στην εθνικότητα: ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων αναφερόμενος στους πληθυσμούς των Ιλλυρο‐ηπειρωτικών περιοχών γράφει ότι μερικοί ήσαν δίγλωσσοι («Ένιοι και δίγλωσσοι εισι»). Οι Τσιάμηδες άρχισαν να μιλούν κυρίως την αλβανική μετά την κυριαρχία των Αλβανών μπέηδων (ιδίως επί Αλή πασά) στις νότιες ηπειρωτικές περιοχές. Χρησιμοποιούσαν όμως (και χρησιμοποιούν) και την ελληνική. Παρά την αλβανοφωνία τους είχαν συνείδηση τουρκική και όχι αλβανική. Και τούτο μέχρι το 1925‐26.
Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, η περιοχή Τσαμουριάς περιήλθε στην Ελλάδα. Στους Τσιάμηδες αναγνωρίσθηκαν δικαιώματα Έλληνα πολίτη. Γι' αυτό και αντέδρασαν στην προσπάθεια Ιταλίας και Αυστρίας που ήθελαν την υπαγωγή τους στο αρτισύστατο κράτος της Αλβανίας. Μια φράση από το Υπόμνημα που υπέβαλαν οι Τσιάμηδες της Θεσπρωτίας στη Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου στις 6 Νοεμβρίου 1913 είναι ενδεικτική:
«Θα συμπολεμήσουμε με τ ʹ αδέλφια μας τους Χριστιανούς, μέχρις εσχάτων, για νʹ αποκρούσομε το ζυγό του αλβανικού κράτους και να διατηρήσουμε την ελευθεριά μας στην αγκαλιά της μητέραςμας Ελλάδας...».
Η Ελλάς παύει σιγά‐σιγά να θεωρείται «μητέρα» από τη στιγμή που το ελληνικό κράτος απαλλοτρίωσε τα τσιφλίκια των ισχυρών τσιάμηδων και τα διένειμε στους ακτήμονες. Από τη δυσαρέσκεια αυτή επωφελήθηκαν οι Ιταλοί που με επιδέξια προπαγάνδα κατόρθωσαν να «πείσουν» τους Τσιάμηδες ότι δεν είναι Τούρκοι, όπως πίστευαν, αλλά Αλβανοί! Δηλαδή η «αλβανοποίηση» των Τσιάμηδων συντελείται εντός 10 περίπου ετών (1913‐1925). Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) που προέβλεπε την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος‐Τουρκίας, οι Τσιάμηδες εξαιρέθηκαν της ανταλλαγής, πρώτον διότι με το υπ. αριθμ. 2874/2 υπόμνημά τους της 18ης Φεβρουαρίου 1926 δηλώνουν ότι είναι Αλβανοί ως προς τη γλώσσα και την καταγωγή, Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα αλλά Έλληνες πολίτες!
Κυρίως όμως αυτό που συνέβαλε είναι η πίεση της Ιταλίας πάνω στην δικτατορική κυβέρνηση Θεοδώρου Πάγκαλου. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, λόγω του θαυμασμού που έτρεφε προς την μουσσολινική Ιταλία, διέπραξε το τεράστιο πολιτικό λάθος να εξαιρέσει τους Τσιάμηδες από την ανταλλαγή. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 οι χριστιανοί του νομού Θεσπρωτίας ήσαν 44.668, ενώ οι Τσιάμηδες 16.661, ήτοι το 1/3 του πληθυσμού (27%).Η Ιταλία ήθελε να χρησιμοποιήσει τους Τσιάμηδες σαν λόγχη κατά της Ελλάδος. Και τους χρησιμοποίησε. Προς τούτο, πολλά τέκνα Τσιάμηδων της Θεσπρωτίας είχαν εκπαιδευθεί σε ιταλικά πανεπιστήμια και στρατιωτικές σχολές. Έτσι, όταν κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, τρία αλβανικά τάγματα στελεχωμένα με Τσιάμηδες εισέβαλαν μαζί με τους Ιταλούς στην Θεσπρωτία και επιδόθηκαν σε εμπρησμούς και βιαιοπραγίες.Παράλληλα, άλλοι που υπηρετούσαν ‐ως Έλληνες πολίτες‐ στον ελληνικό στρατό έπαιξαν το ρόλο της «πέμπτης φάλαγγας». Μετά την κατάρρευση του μετώπου, οι Ιταλοί παρέδωσαν τη Θεσπρωτία στο έλεος των Τσιάμηδων.
«Θα συμπολεμήσουμε με τ ʹ αδέλφια μας τους Χριστιανούς, μέχρις εσχάτων, για νʹ αποκρούσομε το ζυγό του αλβανικού κράτους και να διατηρήσουμε την ελευθεριά μας στην αγκαλιά της μητέραςμας Ελλάδας...».
Η Ελλάς παύει σιγά‐σιγά να θεωρείται «μητέρα» από τη στιγμή που το ελληνικό κράτος απαλλοτρίωσε τα τσιφλίκια των ισχυρών τσιάμηδων και τα διένειμε στους ακτήμονες. Από τη δυσαρέσκεια αυτή επωφελήθηκαν οι Ιταλοί που με επιδέξια προπαγάνδα κατόρθωσαν να «πείσουν» τους Τσιάμηδες ότι δεν είναι Τούρκοι, όπως πίστευαν, αλλά Αλβανοί! Δηλαδή η «αλβανοποίηση» των Τσιάμηδων συντελείται εντός 10 περίπου ετών (1913‐1925). Μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923) που προέβλεπε την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος‐Τουρκίας, οι Τσιάμηδες εξαιρέθηκαν της ανταλλαγής, πρώτον διότι με το υπ. αριθμ. 2874/2 υπόμνημά τους της 18ης Φεβρουαρίου 1926 δηλώνουν ότι είναι Αλβανοί ως προς τη γλώσσα και την καταγωγή, Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα αλλά Έλληνες πολίτες!
Κυρίως όμως αυτό που συνέβαλε είναι η πίεση της Ιταλίας πάνω στην δικτατορική κυβέρνηση Θεοδώρου Πάγκαλου. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, λόγω του θαυμασμού που έτρεφε προς την μουσσολινική Ιταλία, διέπραξε το τεράστιο πολιτικό λάθος να εξαιρέσει τους Τσιάμηδες από την ανταλλαγή. Σύμφωνα με την απογραφή του 1928 οι χριστιανοί του νομού Θεσπρωτίας ήσαν 44.668, ενώ οι Τσιάμηδες 16.661, ήτοι το 1/3 του πληθυσμού (27%).Η Ιταλία ήθελε να χρησιμοποιήσει τους Τσιάμηδες σαν λόγχη κατά της Ελλάδος. Και τους χρησιμοποίησε. Προς τούτο, πολλά τέκνα Τσιάμηδων της Θεσπρωτίας είχαν εκπαιδευθεί σε ιταλικά πανεπιστήμια και στρατιωτικές σχολές. Έτσι, όταν κηρύχθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, τρία αλβανικά τάγματα στελεχωμένα με Τσιάμηδες εισέβαλαν μαζί με τους Ιταλούς στην Θεσπρωτία και επιδόθηκαν σε εμπρησμούς και βιαιοπραγίες.Παράλληλα, άλλοι που υπηρετούσαν ‐ως Έλληνες πολίτες‐ στον ελληνικό στρατό έπαιξαν το ρόλο της «πέμπτης φάλαγγας». Μετά την κατάρρευση του μετώπου, οι Ιταλοί παρέδωσαν τη Θεσπρωτία στο έλεος των Τσιάμηδων.
Συγκεκριμένα, σε στενή συνεργασία με επιφανείς Τσιάμηδες σχεδίασαν στην Παραμυθιά, όπου κατέλυσαν και διέλυσαν τις ελληνικές αρχές, τον πλήρη αφελληνισμό της περιοχής (3 Μαΐου 1941). Έτσι σε μικτά χωριά έδωσαν τη διοίκηση σε Μουσουλμάνους αποκλειστικά. Ίδρυσαν την Αλβανική Φασιστική Νεολαία«Μιλίτσια» και με διάταγμα της Ιταλικής κυβερνήσεως διορίστηκαν οι αδελφοί Νουρή Ντίνο και Ναζάρ Ντίνο από την Παραμυθιά, ο μεν πρώτος Ύπατος Αρμοστής Θεσπρωτίας (!), ο δε δεύτερος Συνταγματάρχης της «Μιλίτσια». Αργότερα ‐και πάντα υπό την σκέπη των Ιταλών‐ οι Τσιάμηδες ίδρυσαν την οργάνωση «Κσίλι Νασιονάλ Σκιπετάρ» (= Εθνική Αλβανική Επιτροπή), ένα είδος κυβερνήσεως που για λόγους συντομίας λεγόταν «Ξίλια». Η οργάνωση αυτή δημιούργησε 14 τάγματα που προέβησαν σε φοβερά εγκλήματα εις βάρος των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής. Από τον μακρό κατάλογο της εγκληματικής δράσεως των Τσιάμηδων σταχυολογούμε ενδεικτικά τα ακόλουθα:
α. Στις 19 Φεβρουαρίου 1942 δολοφονείται ο συμπατριώτης μου Νομάρχης Θεσπρωτίας Γεώργιος Βασιλάκος.β. Στις 24 Οκτωβρίου εκτελείται στην Καλτέριζα ο ιερέας Ανδρέας Βασιλείου (Παπανδρέας).γ. Στις 27 Ιουλίου 1943, μετά την αποτυχία της επιθέσεως κατά του χωριού Αγία Κυριακή (Πόποβο), 800 Τσιάμηδες της «Ξίλια» υπό την αρχηγία των αδελφών Ντίνο, σε συνεργασία με δυνάμεις Κατοχής, έκαναν επιδρομή στα χωριά του Φαναριού. Λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν 519 κατοικίες, σκοτώθηκαν 800 κάτοικοι (από αυτούς οι 231 ήσαν γυναίκες που προηγουμένως βιάσθηκαν) και συνελήφθησαν 500 άτομα που στάλθηκαν όμηροι στα Ιωάννινα. Ολοσχερής ήταν η απώλεια του κτηνοτροφικού πλούτου. Περίπου 24 χωριά ερημώθηκαν.
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ